Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Page 69

Trúarhefð á Norðurlöndum í Ijósi kirkjusögunnar
um átt við frjálslyndu guðfræðina. Hin er bein afleiðing af gamalli trúarhefð
sem á rætur að rekja allt aftur fyrir siðbreytingu. Er síst ástæða til að draga
úr áhrifum hennar. I seinni tíð hefur þátttaka fólks í altarisgöngum aftur á móti
stóraukist miðað við það sem áður var. I fjölmörgum söfnuðum er nú kvöld-
máltíðarsakramentið haft um hönd mun oftar en gera má ráð fyrir að dæmi
séu um áður í lútherskum sið hér á landi, jafnvel vikulega. Þá má ætla að sá
hluti safnaðarins sem á annað borð rækir sakramentið geri það nú mun oftar
en á því skeiði er hefðbundnir trúarhættir stóðu hér með mestum blóma.35
Þróun kvöldmáltíðarsiðanna virðist því vera þveröfug miðað við það sem oft-
ast er gert ráð fyrir þegar hinu félagsfræðilega túlkunarlíkani er beitt án
hliðsjónar af langtímaþróun.
f könnun Björns Björnssonar og Péturs Péturssonar kemur fram að ferm-
ingin virðist hafa haft mun meiri áhrif á þá þátttakendur sem ólust upp í sveit
en hina sem eru upp vaxnir í þéttbýli. Skýra höfundar það með því að ferm-
ingarhópar séu fámennari í sveitum en þéttbýli og öll tengsl sem við ferm-
inguna skapast séu því nánari. Þá telja þeir atburðinn einnig sæta meiri tíðind-
um í fásinni sveitanna en iðu þéttbýlisins.36 Hér ber þó að hafa hugfast hve
mikilvæga stöðu fermingin hafði í íslenska bændasamfélaginu.17 Líklegt er
að meira eimi eftir af þessri sterku stöðu þar sem leifar hinnar fornu samfé-
lagsskipunar eru enn til staðar en í þéttbýli þar sem fermingin hefur að lík-
indum aldrei haft eins afgerandi stöðu og til sveita. Það rennir enn stoðum
undir þessa tilgátu að meðal elstu svarendanna (aldurshópsins 60-76 ára miðað
við 1985 (1986?) sem fermdist á tímabilinu 1923-1939) taldi hæst hlutfall sig
hafa orðið fyrir áhrifum af fermingunni eða 59 af hundraði. Meðaltal yngri
aldurshópa nam hins vegar tæpum 37 prósentum. Eins og höfundar benda á
skiptir hér máli að þessi hópur lítur um öxl yfir lengsta æfi og kann það að
hafa áhrif á mat hans á þessum merka atburði æskuáranna. Hugmynda-
straumar síðari tíma geta einnig hafa valdið nokkurri breytingu á tilfinning-
um fólks fyrir fermingunni.38 Hér skiptir þó ugglaust langmestu máli að stærri
hluti hvers árgangs fermdist á þessum tíma í sveit en nú gerist og hefðir hins
forna bændasamfélag voru einnig mun sterkari um það leyti er þetta fólk
fermdist en verið hefur eftir síðari heimstyrjöld.
Veikleiki hinnar félagsfræðilegu skýringar kemur e.t.v. best fram í könn-
un Björns Björnssonar og Péturs Péturssonar þegar vikið er að biblíulestri
35 Björn Björnsson og Pétur Pétursson 1990: 141.
36 Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 74.
37 Hjalti Hugason 1988: 264-268. Árni Björnsson 1996: 169, 176-177.
38 Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 76-77.
39 Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson 1990: 121.
67