Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Síða 86

Jón Ma. Asgeirsson
er notað um verk Tatíans (125-185) lærisveins Jústínusar (Hist. eccl.,
4.29.6).12
Tatían
Tatían er talinn fæddur í Sýrlandi (eða jafnvel austan Evfratfljótsins í Assýr-
íu). í riti síni Oratio ad Graecos segist hann sjálfur hafa snúist til kristinnar
trúar eftir að hafa kynnst hjómi heimspekilegra skóla sem á vegi hans til Róm-
ar hafi legið. Honum mun þó ekki hafa verið vært í Róm því bæði Irenaeus
(130-200) og Epífaníus (315-403) greina frá brotthvarfi hans þaðan í kjölfar
dauða Jústínusar en írenaeus ásakar hann fyrir að vera ofstopafullan mein-
lætasinna og gnóstískan áhugamann.13 í sýrlensku riti tileinkuðu Addai
nokkrum (The Doctrine ofAddai14) er Addai lýst að hafi stofnað kirkju Krists
í Edessu að tilskipan Tómasar postula á fyrstu öld. Sérfræðingar hafa þó bent
á að líklegra sé að sú hefð sé síðar til komin og að Addai kunni einmitt að
vera sjálfur Tatían frá annarri öld.15
En hvort sem komist verður nærri persónunni að baki nafninu Tatían held-
ur en persónunum að baki nafna guðspjallamannanna þá er Díatessaron Tatí-
ans fyrsta varðveitta samræmingarbókin (harmoný) sem byggð er á guðspjöll-
um Nýja testamentisins og öðrum heimildum (t.d. Tómasarguðspjalli16).
Díatessaron Tatíans er þannig elsta varðveitt heimild um þennan arftaka guð-
spjallaformsins enda þótt ekki hafi ritið geymst í einu lagi frá lokum forn-
alda hinna síðari. Verkið verður m.ö.o. að setja saman úr ýmsum áttum en hlut-
ar þess eru varðveittir á ýmsum tungum og í ýmsum ritum frá þriðju („the
Dura Fragment“ á grísku17) og fram á nítjándu öld (útgáfa á Heliand^) og
12 Sjá t.d. Eusebius. The Ecclesiastical History, 2 Vols. (transl. Kirsopp Lake; LCL; London
& New York, NY; Heinemann & Putnam’s, 1926).
13 Sjá Peterson, „Tatian’s Diatessaron,” 404.
14 Sjá t.d. George Howard ritstj. og þýð., The Teaclting of Addai (SBLTT 16; Chico, CA:
Scholars Press, 1981).
15 F. C. Burkitt, JTS (1923-1924); 130.
16 Tjitze Baarda, „Thomas and Tatian", í idem, Early Transmission ofWords ofJesus. Thom-
as, Tatian and the Text of the New Testament, A Collection of Studies Selected and Ed-
ited by J. Helderman and S. J. Noorda (Amsterdam: VU Boekhandel/Uitgeverij, 1983),
37-49.
17 Sjá t.d. Carl H. Kraeling ritstj., A Greek Fragment ofTatian’s Diatessaron from Dura (StD
3; London: Christophers, 1935). Peterson bendir á að ekki sé hægt að alhæfa að hér sé
að finna tilvitnun í Díatessaron Tatíans því hugsanlega kunni að liggja hér að baki önn-
ur samræmingarbók. Hvort heldur er þá er hér á ferðinni elsta varðveitt heimild um sam-
ræmdan texta á grísku (sem um leið er talinn þýddur úr sýrlensku) en textabrot þetta fannst
í Dura-Europas í Sýrlandi árið 1933 og inniheldur nokkrar línur úr píslarsögu guðspjall-
anna, „Tatian’s Diatessaron,” 412-413.
18 J. A. Schmeller, Heliand oder die altsachsische Evangelien-Harmonie, Erste Lieferung,