Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Qupperneq 147

Pétur Pétursson
Guðfræðin og aðferðir félagsfræðinnar
I
Félagsfræðin er oft rakin til Frakkans, upplýsingamannsins Auguste Comte
(1798-1857). Hann hafði bjargfasta trú á því að beita mætti aðferðum efnis-
vísindanna til að afla traustrar þekkingar á öflum samfélagsins. Efnisvísind-
in voru á hans dögum í þann mund að leggja skipan hins gamla samfélags
miðalda í rúst og skapa nýtt sem menn vonuðu að bætti hag og efldi hamingu
þegnanna. Margt skondið kom upp á yfirborðið þegar þessi fræðigrein var að
feta sig áfram fyrstu skrefin eins og raunar má segja um allar fræðigreinar.
Upphaf þeirra er að finna í fálmkenndum tilraunum manna til að skilja heim-
inn og þau öfl sem þeir finna að eru að verki og þar blandast saman trú, hind-
urvitni og merkilega skýr og skilmerkileg hugsun sem fleygt hefur manns-
andanum fram á við á mörgum sviðum. Arftaki Comtes innan franskrar fé-
lagsfræðihefðar, Emile Durkheim (1858-1917), virðist lítt hafa verið hrifinn
af ýmsu því sem forveri hans eyddi ævi sinni í að rannsaka og boða í ræðu
og riti. Durkheim lagði merkan skerf til fræðanna og enn er vitnað til hans
sem frumkvöðuls ýmis þess besta sem gert var á sviði félagsfræði og mann-
fræði. En hann gekk út frá sömu forsendu raunhyggjunnar og Comte að skýra
mætti allt atferli mannsins með skilgreiningum og mælingum sambærileg-
um og þeim sem eðlisfræði þeirra tíma byggði á. Þessi hefð innan félagsfræð-
innar hefur verið gagnrýnd mjög og það ekki að ósekju. Má þar nefna Þjóð-
verjana Max Weber (1864-1920) og Wilhelm Dilthey (1833-1911).
Hvað sem um það má segja þá hefur félagsfræðinni fleygt mikið fram
seinustu áratugina og hún hefur bein og óbeint haft áhrif á það hvernig guð-
fræðingar vinna og jafnvel á það hvaða spurningar þeir glíma við.