Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Síða 164

Einar Sigurbjörnsson
Þarna er vitnað í hefðbundinn lærdóm. Kristnir ritskýrendur höfðu allt frá dög-
um fornkirkjunnar vakið athygli á að sköpunarsagan hæfist á orðunum: í upp-
hafi skapaði Guð himin og jörð, en greindi svo í framhaldinu aðeins frá sköp-
un jarðar. Það veitti mönnum ákveðið svigrúm og frelsi til heilabrota um him-
ininn eða hinn ósýnilega heim, heim englanna. Þessi heilabrot studdust að
vissu leyti við gyðinglegar hugmyndir og markmiðið var að efla trúna á hinn
eina skapara allra hluta, bæði heims efnis og anda. Þar með var bæði andæft
þeim sem tilbáðu náttúrufyrirbærin og eins þeim sem töldu heim andanna vera
guðdómlegan og æðri hinum efnislega heimi. Ritskýring af þessu tagi kem-
ur fram bæði í ritinu Elucidarius og í Hómilíubókinni.21 Að kristnum skiln-
ingi er Guð einn skapari alls. Allt sem ekki er Guð, er skepna, þar undir englar
og andlegar verur. Því má ekkert tilbiðja utan Guð. Sá skilningur leiðir þá líka
til þess að sé Guð heilög þrenning, á heitið skapari við þrenninguna í heild
og jafnframt hverja persónu þrenningarinnar fyrir sig. Þannig ávarpar skáld-
ið Krist sem skapara í síðara viðlaginu, „Ævinlega með luktum lófum ..." og
talar um hann sem „yfirvaldandi himins og landa“ í 52. versi. Þetta atriði er
alþekkt bæði í trúfræði og tilbeiðslu. I fornum hymna sem kenndur hefur ver-
ið við Ambrósíus kirkjuföður (d. 397) er Kristur ávarpaður sem „skapari
stjarna.“22 Kolbeinn Tumason ávarpar himnasmiðinn, sem er meyjarmögur-
inn, Jesús Kristur.23 í prédikun sinni á boðunardegi Maríu segir meistari Jón
um leyndardóm holdgunar Guðs sonar: „Skapari himinsins er ein skepna orð-
in! [...] sá er allar lifandi skepnur seður, nærist í móðurkviði; skepnan lætur
til það efni, sem skaparinn var gjörður af [...].“24 Með þessu orðalagi um Krist
ítrekar höfundur Lilju trú sína á guðdóm Jesú Krists.
I beinu framhaldi versins um sköpun englanna ræðir um fall englanna
(7.-9. erindi). Öfund, girnd og hroki steyptu hinum mesta engli og hyski hans
í ystu myrkur. Þessar hugmyndir um englana og fall þeirra styðjast ekki nema
að litlu leyti við biblíulegar hugmyndir. Þær er að finna í apókrýfum ritum
og gyðinglegum skýringarritum og kirkjufeðurnir tóku þær og beittu í ritskýr-
ingu sinni í deilunum við gnóstíka þar sem þeir töldu að í þeim hugmyndum
væri hægt að standa vörð um áherslu Biblíunnar á góða sköpun Guðs og mót-
mæla þeirri tvíhyggju er batt illskuna við efnið.25
21 Sjá Þrjár þýðingar lœrðarfrá miðöldum. Reykjavík 1989, s. 48-54; íslensk hómilíubók.
Fornar stólrœöur. Reykjavík 1993,s. 213; 131-137.
22 Sálmabók íslensku kirkjunnar. Reykjavík 1972nn nr. 68.
23 Sálmabók íslensku kirkjunnar. Reykjavík 1972nn nr. 308.
24 Vídalínspostilla 1995, s. 317-318. Tvisvar í Passíusálmunum nefnir Hallgrímur Jesú skap-
ara, í sálmi 41.3 og sálmi 46.5.
25 Sjá Einar Sigurbjörnsson: Credo. Kristin trúfrœði. Reykjavík 1993, s. 140-143.