Morgunblaðið - 02.07.2015, Blaðsíða 78

Á Þjóðlagahátíð Joao Afonso syngur ástar- og baráttusöngva eftir José Afonso á Þjóðlagahátíðinni á Siglufirði.
Zeca José Afonso er sérstaklega
tengdur nellikubyltingunni svoköll-
uðu í Portúgal árið 1974.
Afonso, öðru nafni „Zeca“, er nán-
ast þjóðsagnapersóna í heimalandi
sínu, en fyrir nokkrum árum var
hann kjörinn einn af 30 merkustu
Portúgölum allra tíma. Afonso er
sérstaklega tengdur nellikubylting-
unni svokölluðu í Portúgal árið
1974, þegar herinn og þorri portú-
galskrar alþýðu tók sig saman og
steypti einræðisstjórninni sem ver-
ið hafði við völd í 36 ár. Þar lék
Afonso ekki ósvipað hlutverk og
Victor heitinn Jara í Síle, steypti
saman dægurlögum, þjóðlögum og
fado-tónlist og notaði til uppörv-
unar, brýninga og viðhorfsbreyt-
inga meðal hlustenda sinna.
Eitt þekktasta lag hans, „Grand-
ola, Villa Morena“, var fyrirfram
ákveðin kveikja byltingarinnar,
þegar það var leikið í útvarpi árla
dags þann 25. apríl 1974. Afonso
lést úr hrörnunarsjúkdómi árið
1987, en vegur hans hefur farið ört
vaxandi meðal þjóðar sinnar, auk
þess sem spænskir og franskir
söngvarar hafa gert lögum hans
skil.
Frændi Afonsos, João Afonso,
hefur um nokkurt skeið flutt söng-
lög hans, ástarsöngva jafnt sem
baráttusöngva, undir heitinu „Um
Vocabúlo Redondo“, ásamt píanó-
leikaranum Filipe Raposo, sem er
þekktur djassleikari. Með opinber-
um stuðningi portúgalska menning-
armálaráðuneytisins munu þeir fé-
lagar flytja þessa dagskrá í kirkj-
unni á Siglufirði hinn 3. júlí nk.
Í tilefni af hingaðkomu þeirra
tók portúgalski rithöfundurinn og
Íslandsvinurinn Antónío Jacinto
Rebelo Pascual að sér að ræða við
João Afonso um tónlistarferil hans,
hinn fræga frænda hans og Ís-
landsferðina.
Samkenndin áhrifamest
António Jacinto Rebelo Pascoal:
„Við eigum það sammerkt með
Zeca að alast upp í Mósambík.
Heldurðu að það hafi mótað þig
sem tónlistarmann?“
João Afonso: „Tvímælalaust.
Sönghefðir innfæddra í Mósambík
snertu mig djúpt, t.d. vinnusöngvar
námuverkamanna, þar sem menn
kallast á og endurtaka frasa með
alls konar viðaukum. Takturinn
líka, og hvernig menn framkalla
hann með frumstæðasta hætti, til
dæmis með blikkdósum og vírbút-
um. Það sem hafði kannski mest
áhrif á mig var samkenndin sem
þessi tónlist skapaði; enn í dag fæ
ég mest út úr því að syngja með
bræðrum mínum og nánum vin-
um.“
AJRP: „Varstu nákunnugur
Zeca?“
JA: „Við hittumst oft í Mósam-
bík, auk þess fékk ég plöturnar
hans jafnóðum og móðir mín sagði
mér frá honum. Hann er mín stóra
fyrirmynd og viðmið. Tónlist hans
er einstaklega áheyrileg, fjölbreytt
og hefur víða skírskotun. Sem
manneskja – og frændi – var hann
líka einstakur. Réttætiskennd hans
var djúpstæð og kímnigáfan smit-
andi. Mér er minnisstætt hvernig
hann lék sér með orð og frasa.
Þegar við horfðum saman á fót-
bolta í sjónvarpinu sneri hann
stöðugt upp á, og afbakaði, lýsing-
arorðin sem þulirnir notuðu.“
AJRP: „ Hvar mundir þú stað-
setja Zeca meðal söngvaskálda á
seinni helmingi tuttugustu aldar?“
JA: „Ég mundi flokka hann með
Jacques Brel, Pete Seeger, Vincíus
de Moraes, Paul Simon og Merce-
des Sousa.“
AJRP: „Þó las hann hvorki né
skrifaði nótur, heldur lagði tónlist
og texta á minnið.“
JA: „Hann notaði heimatilbúin
tákn til að punkta niður laglínur.
Honum fannst einhvern veginn
óþarfi að upphefja lagasmíði sína;
sagðist búa lögin til með svipuðu
hugarfari og skósmiður smíðar
skó.“
AJRP: „Þú átt þér söngferil al-
veg burtséð frá því sem þú gerir í
nafni Zeca. Hvenær skildist þér að
það ætti sérstaklega vel við þig að
túlka sönglögin sem frændi þinn
lét eftir sig?“
JA: „Það gerðist smám saman.
Ég fór að syngja stök lög eftir
Zeca á tónleikum, og fór þá að
skynja hve margt við áttum sam-
merkt. Þá er ég ekki að tala um
„tónlistargáfuna“, heldur sameig-
inlegan „tón“, arfleifðina frá Afr-
íkutónlistinni, ákveðið orðfæri sem
var okkur báðum tamt. Allt þetta
var mér jafneiginlegt og honum.
Og þegar ég skynjaði hve djúpt
Zeca hreyfir enn við fólki fylltist
ég stolti – um leið og mér rann
blóðið til skyldunnar. Því er tón-
listarleg arfleifð Zeca hluti af því
sem ég fæst við; hann er sínálæg-
ur. Hins vegar leyfi ég mér að
túlka tónlist hans eftir eigin höfði.“
Frjór tónlistarjarðvegur
AJRP: „Hvernig heldurðu að
muni ganga að vekja athygli fólks
norður á Siglufirði á Íslandi á tón-
list Zeca?“
JA: „Ég er að vona að okkur Fil-
ipe Raposo takist að koma á til-
finningasambandi við sönglög Zeca,
jafnvel þótt tungumálið sé ákveðin
hindrun. Sérstaklega hlakka ég til
að sjá hvernig íslenskt tónlistarfólk
bregst við lögum hans. Ég veit að
á Íslandi er fyrir hendi ótrúlega
frjór tónlistarjarðvegur; ég dáist
að rödd Bjarkar og hæfileika henn-
ar til að impróvisera. Ég hef líka
hlustað með andakt á upphafna
tónlist Sigur Rósar, auk þess sem
mér var gefin afbragðsgóð tónlist
eftir Aminu og Rökkuró, sem ég
hreifst af. Ég vonast til að kynnast
þessari íslensku tónlist betur í
ferðinni.“
„Zeca er
sínálægur“
Þjóðlagahátíðin á Siglufirði hefst í dag og verður á
henni flutt söngdagskrá helguð portúgalska söngva-
skáldinu og trúbadúrnum José Afonso. Aðalsteinn
Ingólfsson skrifar um viðburðinn og þýðir viðtal við
frænda Afonso, João, sem flytur lög hans á hátíðinni
ásamt píanóleikaranum Filipe Raposo.
78 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 2015
Gler, gluggar, glerslípun & speglagerð frá 1922
Mörkinni 4 | 108 Reykjavík | Sími: 565 0000 | Fax: 555 3332 | glerborg@glerborg.is | www.glerborg.is
Hurðir og gluggar
í miklu úrvali