Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1971, Blaðsíða 196

var krossinn seldur á uppboði og fluttur að Klausturhólum, og þar
var hann, þangað til hann kom í safnið.
A Skálholtskrossinum stóðu þessi tvö vísuorð:
Effigiem Christi qvi transis pronus honora
non tamen effigiem sed quem designat adora.
(Þú sem framhjá gengur fall þú fram og heiðra mynd Krists. Til-
bið samt ekki myndina, lieldur þann, sem hún sýnir). Þetta er upp-
haf að ævafornu, latnesku kvæði, sem er að finna í bréfabók Gregorí-
usar páfa mikla (d. 604) og er sennilega eftir hann sjálfan.“
Ennfremur getur Jóhann Briem þess, sem ekki var áður kunnugt
a. m. k. hér um slóðir, að „á Kaldrananesi við Reykjafjörð í
Strandasýslu“ sé „gamall trékross (eða spýta, sem kölluð er kross)
á háum hóli við sjóinn.“ Guðmundur góði á að hafa reist hann með
þeim ummælum að aldrei skuli maður farast á ferju yfir fjörðinn
meðan hann standi.
Jóhann Briem bendir raunar á önnur munnmæli en Naddasögnina
um uppruna krossins, að hann sé reistur til minningar um prest er
farizt hafi í Skriðunum. Hann hafnar að vísu þeirri missögn að séra
Halldór Gíslason hafi farizt í Skriðum og krossinn verið reistur til
minningar um hann. (Séra Halldór steyptist með hesti sínum fram af
kletti við sjó æðispöl sunnan Skriðna 1772, og heitir staðurinn síðan
Prestabani.) En honum dettur í hug að munnmælin styðjist við
annað slys, það sem varð 1712 er séra Runólfur Ketilsson fórst í
Skriðuvík ásamt fylgdarmanni sínum. Það kemur tæplega til mála.
Það slys varð langt frá Krossjaðri, þó að á sama svæði sé, en látum
það vera. Hitt virðist alveg óhugsandi að Naddasaga hefði tengzt
krossinum á þeim 136 árum sem eru á milli þess atburðar og frá-
sagnar séra Benedikts Þórarinssonar, og séra Benedikt ekki kunnugt
ef krossinn væri minningartákn um séra Runólf. Prestar á Desjar-
mýri voru reyndar af ýmsu tagi á þessu tímabili, aðkomumenn úr
ýmsum landshornum, sumir skikkaðir þangað, a. m. k. 7 að tölu og
stundum prestlaust tíma og tíma. En þó má benda á nokkurn veginn
örugga boðleið fyrir þau tíðindi, ef verið hefðu, að krossinn væri
tengdur séra Runólfi. Séra Gísli „gamli“ Gíslason er prestur á
Desjarmýri næstur á eftir séra Runólfi 1715—1760 og Halldór sonur
hans áfram til 1772, að hann ferst í Prestabana. Hann var sögufróður
192
MÚLAÞING