Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1998, Qupperneq 36

Múlaþing
það hégóma að trúa á goð. Fljótið býður
hann velkominn, veiði glæðist og á það þátt
í að koma undir hann fótunum á nýjum
slóðum. En um orminn þegir höfundur
þunnu hljóði. I Droplaugarsonasögu er
Fljótið örlagavaldur og höfundi gefst
frábært tækifæri til að koma orminum að.
Droplaug, kona Helga Asbjarnarsonar,
drukknar í vök í Fljótinu, ásamt tveimur
þrælum, „ok heitir þar síðan Þrælavík“.6
Má það merkilegt kalla að engum skuli hafa
dottið í hug að nefna hana frekar eftir
konunni. En orminum er ekki blandað í
þetta slys eða á hann minnst af öðru tilefni.
Fljótsdœlasaga hefur löngum verið lítils
metin, talin heldur ómerkileg uppsuða frá
15. eða 16. öld.7 Fyrir fáum árum komu
síðan fram sannfærandi rök fyrir því að
sagan sé mun eldri, jafnvel samin um
1300.8 En hvað sem aldri sögunnar líður
datt höfundi einhverra hluta vegna ekki í
hug að skrifa í hana orm. Hér drukknar þó
kona Helga Asbjarnarsonar einnig, að vísu
undir öðru nafni en í Droplaugarsonasögu,
en á sama stað og þrælar tveir með henni. I
Fljótsdælasögu eru nefndar vakimar út af
Hreiðarsstöðum.
Helgi Hallgrímsson segir í grein í Týli
1982 að Lagarfljótsormsins sé: „fyrst getið
í annálum frá miðri 14. öld“.9 Síðan vitnar
hann í Skálholtsannála en þar stendur:
„Sýndist einn undarlegur hlutur austur í
Lagarfljóti í Fljótsdalshéraði, og vita menn
að kvikt var. Sýndust stundum sem eyjar
stórar; en stundum skýtur upp lykkju, og
sund á milli, og margra hundraða faðma
langt. Engin veit um digurleik á því, og
hvorki hefur sést á því höfuð eða sporður,
og því vita menn eigi hvað undra það var. “
Því verður ekki á móti mælt að hér er
komin heimild um eitthvað óvenjulegt og
kvikt í Lagarfljóti á 14. öld en ekki minnst
á orm heldur sagt bemm orðum að menn
hafi ekki vitað: „hvað undra það var.“ Var
ormstrúin ekki komin til sögunnar þegar
þetta var? Að öllum líkindum ekki. Eftir-
tektarvert er að þessa heimild skuli vera að
finna í Skálholtsannálum því Skálholt
verður síðar eins konar miðstöð orms-
trúarinnar.10
Mér vitanlega koma Lagarfljótsundur
ekki fyrir í íslenskum annálum aftur fyrr en
hjá Gísla Oddsyni sem segir við árið 1600:
„Einnig í sama mánuði sást hinn geysistóri
ormur í Lagarfljóti og stóðu þrjár kryppur
hans upp úr vatninu.“'1 Hér leikur ekki vafi
á: „hvað undra það var.“
Til er ritheimild þar sem segir að
ormurinn hafi birst bæði 1562 og 1579.
Þessari heimild hefur enginn gaumur verið
gefinn til þessa þótt um sé að ræða elsta
skrásetta vitnisburð um ormstrúna sem
fundist hefur enn sem komið er.
Meðal fjölmargra íslenskra handrita í
British Museum er dálítil samantekt, að
mestu á latínu, þar sem talið er upp það helsta
sem þá hafði verið skrifað um Island. Jón
Helgason, prófessor, kannaði íslensku
^íslenzkfornrit. XI. bindi. Jón Jóhannesson gaf út. Bls. 144. Reykjavík 1950.
7Það var t.d. skoðun Kristians Kálunds sem fyrstur gaf söguna út í Kaupmannahöfn 1883 að sagan væri 16. aldar verk (bls. II og
XXXIII) og á sama máli var Sigurður Nordal: Um íslenzkar fomsögur. Bls. 158. Reykjavík 1970. í formálanum að ís-
lenzkum fomritum, XL. bindi, nefnir Jón Jóhannesson að sagan sé ekki eldri en frá síðari hluta 15. aldar (bls. XCIX-C).
^Stefán Karlsson: "Aldur Fljótsdæla sögu." Sagnaþing helgað Jónasi Kristjánssyni sjötugum 10. aprfl 1994. Rvík 1994.
^"Undrin í Lagarfljóti." Týli, 1. hefti 1982, 12. árgangur. Bls. 13. Akureyri 1982.
^Þrír Skálholtsbiskupar á 17. öld skrifuðu um orminn: Oddur Einarsson, Gísli sonur hans og Þórður Þorláksson.
^íslenzk annálabrot, bls. 19.
34