Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1998, Side 39

Uppruni ormsins í Lagarfljóti
Sófus Jóhannsson, Seyðisfirði, sendi Egilsstaðabœ þessa mynd í samkeppni um myndir aforminum 1997.
manna um helvíti eru án efa mjög litaðar af
kynnum þeirra af eldfjöllum og háhita-
svæðum og því gat sívirkt eldfjall eins og
Hekla nánast ekkert verið annað en opið á
heimkynnum myrkrahöfðingjans. Jafnvel
ýmsar af fáránlegustu lýsingum erlendra
ferðabóka frá síðmiðöldum á mataræði,
þrifnaði og öðrum lifnaðarháttum Islend-
inga eiga sér margar stoð í raun-
veruleikanum. En hvað sem því líður þarf
eitthvað meira en lítið til að skapa svo
sterka og almenna trú á jafn einkennilegt
fyrirbæri eins og Lagarfljótsormurinn
óneitanlega er. Sérstaklega vegna þess að
Lagarfljót er þar í sveit sett sem erlenda
ferðalanga bar sjaldan að garði og jafnvel
þótt trúin á orminn hafi e.t.v. kviknað snemma
meðal Héraðsmanna hefur hann heldur
betur þurft að láta að sér kveða til að verða
nánast heimsfrægur eins og raunin er þegar
komið er fram á 16. öld. Þessi trú hefur
óhjákvæmilega átt einhverra áratuga að-
draganda og því berast böndin að síðari
hluta 15. aldar.
Nú er í mínum huga enginn efi á því að
Lagarfljótsundrin eru í flestum tilvikum af-
leiðing metangassins sem er undir sand- og
leirlögum á botni vatnsins og hefur eðli
þess verið rannsakað allrækilega á undan-
förnum árurn. Eggert Olafsson gat sér þess
til fyrir 220 árum í ferðabók sinni, og
Bjama Pálssonar, að það sem menn nefndu
orm væru gufustrókar en Olafur Davíðsson
varð hins vegar fyrstur til að tengja orminn
gasi í grein sem hann skrifaði um síðustu
aldamót.'8 Helgi Hallgrímsson hefur síðan
rennt frekari stoðum undir þessa kenningu
og borið hana við lýsingu sjónarvotta.
Helgi telur að gasið geti brotist upp í gegn-
um botnlögin og rifið með sér torfur úr
landspildum sem bárust í Lljótið með
aurskriðum. Þá nefnir hann súlur sem
hugsanlega myndist vegna uppstreymis-
ins.19
1 o
Sbr. Helga Hallgrímsson: "Undrin í Lagarfljóti", bls. 14 og 20.
Sama heimild, bls. 22-23.
37