Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1998, Blaðsíða 140

Múlaþing
Að vissu leyti er Gunnar frekar glám-
skyggn í þessu viðtali. Ber þar hæst bjarg-
fasta sannfæringu í þá veru að áhugi Þjóð-
verja á norrænum menningarverðmætum
tengist ekki stjórnmálaástandinu í landinu.
Hann virðist hafa trúað því að Þjóðverjum
væri áskapaður sérstakur hæfileiki til
drekka í sig allt sem kom úr Norðrinu mikla
og það var ekki út í bláinn því norræn
menning var mjög í hávegum höfð á fyrstu
árum Þriðja ríkisins. En framar öðru er það
áhugi Þjóðverja á listum, í miðju brjálæði
stríðsins, sem heillar Gunnar.
Gunnar Gunnarsson var flestum mönn-
um fjær því að vera „nasisti“, ef það orð
hefur yfir höfuð einhverja merkingu lengur,
en bemskuár Þriðja ríkisins féllu honum
einhverra hluta vegna vel í geð. Samfélag,
þar sem norrænar bókmenntir voru hafðar í
hávegum og gagnrýnisröddum haldið í
skefjum, fann hann ekki í Danmörku og
ennþá síður á íslandi en í Þýskalandi var
slíkur jarðvegur; þar var mikið að gerast og
meira stóð til.
Gunnar samfagnaði Þjóðverjum
þegar þeir endurheimtu Saarhéruðin og
innlimuðu Austurríki. Sjálfur hafði
hann barist áratugum saman fyrir
sameiningu Norðurlanda við dræmar
undirtektir.
Gunnar var 1936 gerður að heiðurs-
doktor við háskólann í Heidelberg en
slíkir titlar frá tímum Þriðja ríkisins
hafa ekki þótt mikils virði. Jafnvel
gamlir vinir hans í Danmörku lágu
honum á hálsi fyrir að þiggja nafnbót-
ina.3 Gunnar afsakaði Þýskalsferðirnar
með því að hann væri að þjóna lesend-
um sínum og vissulega hafði hann
mikið til síns máls.
Sjálfsagt hefur Gunnar séð ýmsa bletti
og hrukkur á ferðum sínum en þraukað í
þeirri von að „Eyjólfur myndi hressast“ eins
og Halldór Laxness, hollvinur Gunnars alla
tíð, komst að orði þegar hann gerði upp
samband sitt við Sovétríkin á Stalín-
tímanum. Þau orð sem Halldór hefur um
sjálfan sig í því samhengi eiga einnig vel
við afstöðu Gunnars til fyrstu ára Þriðja
ríkisins:
„Ekkert er algeingara í almennri
sálarfræði en það að einhver neiti að trúa
því sem hann horfir á með augunum en sjái
það sem sannanlega er ekki til á staðnum.
Mannleg skynsemi getur meira að segja
komið í vegfyrir að við sjáum þá hluti sem
skynlausri skepnu liggja í augum uppi. Ef
trúin er annarsvegar þá heldur skynsemin
kjafti. “4
Fundur Gunnars og Hitlers vakti
gríðarlega athygli enda var sá síðar-
nefndi einhver umtalaðasta persóna
heimsins um þær mundir. En um hvað
töluðu þeir? Sveinn Skorri Höskuldsson,
sem þekkir manna best ævi Gunnars, svarar
spurningunni svo:
„Það veit enginn lengur. Samt má lifa í
voninni um þýska nákvæmni og reyna að
leita enn betur að samtíma gögnum. En eins
og Gunnar lýsti samtalinu fyrir mér var það
marklítið karp um sigurmöguleika Þjóð-
verja, sem hann kvaðst hafa leyft sér að
draga mjög í efa við valdhafann sjálfan. “5
Þegar Gunnar kom heim úr Þýska-
landsförinni spurði blaðamaður Morgun-
blaðsins hann um viðræðurnar. Gunnar
vildi sem minnst úr þeim gera: ,f>etta var
svo sem ekki svo merkilegt, að mikið sje um
það í frásögur færandi. Kunningjar mínir í
Berlín buðu mjer að koma því í kring að jeg
3 Sveinn Skorri Höskuldsson: „Gegn straumi aldar“. Bls. 417. TMM, 49. árg. 4. hefti, des. 1988.
4 Halldór Laxness: Skáldatími. Bls. 146. Reykjavík 1963.
5 „Gegn straumi aldar, bls. 419.
138