Jökull - 01.12.1966, Qupperneq 62

EINAR H. EINARSSON:
Suðurbrún Mýrdalsjökuls við Gvendarfell
Breytingar síðustu 100 ár o. fl.
Variations of the Southern Margin of Mýrdalsjökull at Gvendarfell.
I. Urn jökuljaðarinn.
I>að sem af er þessari öld, hafa jöklar yfir-
leitt gengið saman, en á síðari helming nítjándu
aldar munu þeir allverulega hafa skriðið fram,
en misjafnlega góðar heimildir eru handbærar
um einstök svæði. Hér ætla ég að ræða lítil-
lega um síðustu 100 ára breytingar á jökul-
jaðri Mýrdalsjökuls á svæðinu umhverfis Gvend-
arfell nyrzt í Dalaheiði i Mýrdal.
Svo vill til, að við feðgar og langfeðgar höf-
um hver fram af öðrum átt heima hér í
Skammadal og á Skammadalshóli síðan fyrir
aldamótin 1800 og allir stundað fjárgæzlu og
smalamennskur í heiðunum hér norður af.
Geymd örnefna og staðhátta hefur því gengið
milliliðalaust frá föður til sonar, og flestir
munu þeir hafa verið með því sama marki
brenndir, að hafa glöggt auga fyrir mörgu því
í ríki náttúrunnar, sem margir létu sig litlu
skipta. Þeir ræddu um það við sonu sína, svo
að ýmsir náttúruviðburðir urðu að hreinustu
arfsögnum í ættinni. Þetta er nti nokkurs konar
forspjall, og kem ég þá að efni því, sem þessar
línur eiga að fjalla urn.
Gvendarfell er basalt-hamrarið mikið og
tignarlegt, sem tevgir sig suður undan jaðri
Mýrdalsjökuls norður af Dalaheiði í Mýrdal.
Beggja vegna við fellið ganga hamragljtifur
mikil upp í jökulinn og niður eftir þeim
teygja sig allbrattir skriðjöklar. Austanvert við
fellið að sunnan er flatlendi allmikið, sem nær
austur að Mosakambi, móbergsrana, sem geng-
ur upp í skriðjökulinn á vesturbrún Heiðar-
gils.
Á þessu svæði hefur verið mjög þægileg að-
staða að fylgjast með legu jökuljaðarins, og
glögg spor hefur hann skilið þar eftir, er lesa
má úr sögu undanhalds hans og tilburða hans
til sóknar, síðan liann sótti mest fram, um
1890. En síðan hefur hann svo að segja verið
á stöðugu undanhaldi.
Nú ætla ég að gera tilraun til að lýsa í stór-
um dráttum sókn hans og undanhaldi frá 1870
216 JÖKULL
og styðjast þar við sagnir föður rníns og afa
auk þeirra athugana, sem ég lief sjálfur gert.
Til þess að átta sig á hlutunum, er þörf á
að hafa kort af Mið-Mýrdalnum við hendina.
Á þvi sjást staðhættir í nágrenni Gvendarfells
allgreinilega, eins og þeir voru um síðustu alda-
mót.
Um 1870 var í skarðinu sunnan við Mosa-
kamb allbreið spilda með nokkrum gróðri.
Hallaði henni allmikið til vesturs að skriðjökl-
inum, en um 1890 er jökuljaðarinn kominn
alveg austur á brúnina, og rann lækur þar aust-
ur af ofan í Heiðargil, og jökultungan í Heið-
argili náði þangað suður. Hægt var þó að kom-
ast norður briinina uppi með því að ganga á
kafla hálfboginn undir 2ja mannhæða þvkka
jökulbrík, sem stundum hafði hrunið úr aust-
ur í gilið. En fyrst þegar ég kom þarna, sem
líklega hefur verið 1926, voru 20—30 m frá
gilbrún að jöklinum. 1938 var bilið orðið ekki
undir 80—100 m, og nú (1966) er orðið jökul-
laust að því inn með miðjum Mosakambi að
vestan og jökultungan í Heiðargili endar nærri
innst við Mosakambinn.
Um 1870 náði jiikullinn að suðausturhorni
Gvendarfells, en um 1890 var jökulsporðurinn
kominn vestur fyrir lækinn, sem kemur niður
mitt fellið og skiptir því í Vestur- og Austur-
fell. Árið 1938 er hann aftur kominn að fells-
horninu að austan, og sást þá niður um gat
á jöklinum í brún á fossi þeim, sem nú er í
Norðurgilsánni við suðausturhorn fellsins, en
þá lá jökuljaðarinn að sunnan nærri að skrið-
unum niður af Norðurgilshaus. Var þá jökul-
tungan í slakkanum austur að Mosakambi all-
slétt og lítt sprungin.
Þetta haust áttum við Sveinn Runólfsson, þá-
verandi bóndi í Fjósum.að smala Austurfellið,
og til þess að gera okkur hægara fyrir, gengum
við beint inn eftir jökultungunni inn að
krika, sem verður þar sem hamrarið ganga til
austurs úr fellinu norðanverðu. Við urðum
fyrir engum töfum og þurftum ekki að ganga