Jökull - 01.12.1981, Page 68

Mynd 2. Stuðlabergs-
myndunin Risatröð á
Norður-írlandi.
Fig. 2. Giant’s Causeway. —
Ljosm. (photo): S.
Þórarinsson.
ar í dagbók sína (þýðing Pálma Hannessonar
eða Jóns Eyþórssonar): ,,Rétt fyrir austan
túnið, í sandinum skammt frá ánni er blettur,
nokkrir faðmar að ummáli, sem gerður er úr
fimm- og sexstrendu stuðlabergi. Stuðlarnir
standa uppréttir og teygja kollana aðeins
örfáa þumlunga upp úr sandinum, en falla svo
þétt saman sem flísar í gólfi. Ekki verður
komist að því, hve djúpt þeir ná niður nema
með miklum erfiðismunum“ (Ferðabók, 1945,
bls. 266). Ekki getur Sveinn nafns á þessu
stuðlabergi, en auðsætt er að um Kirkjugólf er
að ræða.
Næstur til að lýsa Kirkjugólfi, og mun ítar-
legar en Sveinn, er enski fræðimaðurinn
Ebenezer Henderson, sem ferðaðist um flestar
byggðir Islands 1814—1815 og kom að
Kirkjubæjarklaustri 11. sept. 1814. Tvö voru
aðaláhugamál þessa öðlingsmanns í Islands-
ferðinni: að dreifa biblíunni i íslenskri þýð-
ingu og skoða náttúru landsins, einkum jarð-
fræðileg fyrirbæri. Hann skrifaði gagnmerka
bók um ferðalag sitt. Um Kirkjugólf hefur
hann eftirfarandi að segja (í þýðingu Snæ-
bjarnar Jónssonar, lítt breyttri):
„Skammt fyrir austan Kirkjubæ er ein sú feg-
ursta stuðlabergssmið, sem mjer hefur nokkru sinni
komið fyrir augu. Liggur hún rjett við veginn, mitt
á sandinum, og myndar nálega rjettan ferhyrning,
tuttugu fet á lengd og tuttugu á breidd. Súlurnar
eru nær allar fimmstrendar og tengdar saman á
undursamlegan hátt. Bilin á milli þeirra eru hag-
lega fyllt þunnu lagi, gulleitu, um það bil einn
áttundi þumlungs á þykt. Er við fyrstu sýn likast
þvi sem þvi væri smurt i með múrskeið, og væri það
steinlim. En þegar nánar er aðgætt, leynir sjer ekki
að þetta hefur verið fljótandi náttúrlegt sement,
sem rann meðan súlurnar voru að myndast. Mesta
þvermál þeirra er um níu þumlungar. Yfirborð
ferhyrningsins, sem er nálega jafnhátt sandinum, er
sljett eins og gangstjett, og sökum þess, hve veður
hefir aflitað það, er það gráleitt að sjá, en fyrir það
ber meira á því og það sker sig fagurlega úr þar sem
sandurinn er svartur alt í kring.
Munnmælin um þessar slóðir segja enn í dag, að
súlur þessar sjeu undirstöður og gólf munkaklaust-
urs, er þarna hafi verið endur fyrir löngu. Og þegar
þess er gætt, að sú var tiðin, að kristnir írar voru
hjer um slóðir, er það alls ekki ósennilegt, að þegar
þeir fundu þessa blágrýtisstjett, kunni þeira að hafa
reist á henni guðshús, einkum þar sem hún minnti
mjög á Risatröð / Giants Causeway / i heimalandi
þeirra“.
(Ferðabók eftir Ebenezer Henderson, Snæ-
björn Jónsson & Co., Reykjavík 1957, bls.
186).
Stuðlabergsmyndun sú, Giant’s Causeway
(2. mynd), sem Henderson vitnar til, er ein hin
fegursta og frægasta er um getur. Hún er í
Antrimhéraði á norðurströnd Irlands, á þvi
tertíera blágrýtissvæði, sem þar er að finna.
Þriðja elsta lýsingin á Kirkjugólfi er litlu
yngri en lýsing Hendersons. Hún er skráð af
66 JÖKULL 31. ÁR