Jökull - 01.12.1981, Qupperneq 105

RÁÐSTEFNA JARÐFRÆÐIFÉLAGS ÍSLANDS
á Hótel Loftleiðum
föstudaginn 16. nóvember 1979
Krafla — jarðhitasvœði og eldstöð
ÁGRIP ERINDA
SKJÁLFTAVIRKNII
KRÖFLUSPRUNGUSVEIMNUM
Páll Einarsson og Bryndís Brandsdóttir,
Raunvísindastofnun Háskólans
Næstum allir jarðskjálftar í sprungusveimi
K-röflueldstöðvarinnar síðustu árin hafa verið
tengdir Iandsigi á Leirhnjúkssvæðinu. At-
burðarás í umbrotahrinunum, sem hingað til
hafa orðið, er mjög svipuð. Umbrotin byrja
með tiltölulega hröðu landsigi og óróa á
Kröflusvæðinu. Skjálftar eru litlir til að byrja
með, en upptök þeirra færast út frá miðju
Kröflueldstöðvarinnar og út eftir sprungu-
sveimnum. Skjálftavirknin nær síðan hámarki
eftir að sighraði og órói fara að minnka.
Stærstu skjálftarn ir í hverri hrinu eiga upptök
a vel afmörkuðu svæði eða svæðum innan
sprungusveimsins. Á þessum svæðum verður
oft talsvert jarðrask, gjár opnast og misgengi
hreyfast. Aðalumbrotasvæði hinna ýmsu
hrina skarast oft talsvert.
I hrinunum í janúar, júlí og nóvember 1978,
°g i maí 1979 voru aðalumbrotasvæðin í Gjá-
stykki, allt frá Éthólum í suðri og norður í
í Kelduhverfi. Umbrotasvæði hverrar
af þremur siðasttöldu hrinunum náði styttra
td norðurs en umbrotasvæði næstu hrinu á
undan. Veruleg skjálftavirkni hefur nú orðið á
öllum hlutum sprungusveimsins frá Hverfjalli
°g norður í Axarfjörð. Þetta svæði er um 80
km langt. Skjálftavirknin er í góðu samræmi
við þá túlkun, að landsig á Kröflusvæði sé
tengt kvikustreymi frá Kröflueldstöðinni. Ef
gengið er út frá þessari túlkun, má nota
skjálftana til að rekja kvikustreymið. Sam-
kvæmt upptökum skjálftanna leitar kvikan út
frá safnsvæðinu við Leirhnjúk og fer um jarð-
skorpuna út eftir sprungusveimnum. Kvikan
rennur liklega um sprungu sem gleikkar jafn-
óðum og myndar gang, sem er hornréttur á ás
minnstu þrýstispennu. Gliðnunin er þá mest
þar sem tektónísk togspenna er mest (eða
þrýstispenna minnst). Hraði kvikunnar er
mestur fyrstu klukkutímana en síðan dregur
úr honum þegar sighraði minnkar og gangur-
inn lengist. Dæmigerður mesti útbreiðsluhraði
gangsins er 0.4—0.5 m/s. Samkvæmt þessari
túlkun geta gangar, sem orðnir eru til við lá-
rétt kvikustreymi, orðið a. m. k. 60 km langir.
SAMANBURÐUR Á KRÖFLU
OG KILAUEA Á HAWAII
Páll Einarsson,
Raunvísindastofnun Háskólans
Virkni Kröflueldstöðvarinnar síðan 1976
einkennist af tiltölulega hægu landrisi sem
stendur í nokkra mánuði i senn, og hröðu
landsigi sem venjulega stendur í fáeina daga.
Svipuð virkni er þekkt á Hawaiiskum eld-
stöðvum, einkum Kilauea. Á báðum stöðum
er þessi hegðun túlkuð á sama hátt. Þegar land
ris safnast kvika í jarðskorpunni undir miðju
eldstöðvarinnar. Hratt landsig verður, þegar
kvika streymir frá safnsvæðinu. Oft fylgja
JÖKULL 31. ÁR 103