Jökull - 01.12.1989, Síða 94

2. mynd. Dreifing flatarmáls (km2) og rúmmáls
(km3) Grænalóns. Myndin sýnir heildargildi neðan
við gefna hæð yfir sjó. Unnið úr sama stafræna
grunni og 1. mynd.
Fig. 2. Area and volume distribution with elevation
for Grœnalón. Based on a digital map of Grœnalón.
jökuljaðarsins. A fyrri hluta aldarinnar var jökulstífl-
an hins vegar hærri og lega hennar önnur en síðar
varð. Kemur það fram á korti danska herforingja-
ráðsins frá 1937 (sem gert er eftir skámyndum) og á
AMS-kortinu og loftmyndum frá 1945 (30. ág.) og
1946 (19. sept.). Frá árinu 1937 til 1945 lækkaði ís-
stíflan um 40-50 m, en 1954 hafði hún náð þeirri
hæð sem hún hefur að mestu haldið síðan (sjá 4.
mynd). Athyglisvert er að árin 1937 og 1945 lá ís-
stíflan fast að fjallinu við suðausturenda lónsins en
1954 hefur myndast þar geil, sem haldist hefur síð-
an. Þessi breyting í legu og hæð ísstíflunnar stafaði
væntanlega af því að dró úr ísskriði ofan frá megin-
jöklinum.
Fram að árinu 1945 náði jökulsporður niður í lón-
ið vestanvert. Þar hefur jökullinn nú hopað um
400 m.
RÚMMÁL HLAUPSINS 1986
Um mánaðamótin ágúst-september 1986 hljóp úr
Grænalóni í Súlu og Sandgígjukvísl. Þetta Græna-
lónshlaup olli töluverðum skaða á vamargörðum við
Súlu. Hámarksrennsli Súlu varð rúmlega 2000 m3/s
(29. ág.), en tæplega 800 m3/s í Sandgígjukvísl
TAFLAI. Breytingar í Grænalóni við hlaup um
mánaðamótin ágúst-september 1986.
TABLEI. Lake levels, areas and volumes of Grcena-
lón before and after the jökulhlaup in August-Sept-
ember 1986.
Fyrir hlaup Eftir hlaup (10. sept.) Mismunur Difference
Vatnshæð (m y.s.) Flatarmál (km2) Rúmmál (106m3) 594,8 (±1,0) 16,5 (±0,4) 1125 (±30) 559,1 (±0,5) 10,9 (±0,4) 625 (±30) 35,7 (±1,1) 5,6 (±0,6) 500 (±15)
(Bjami Kristinsson, Snorri Zóphóníasson, Svanur
Pálsson og Hrefna Kristmannsdóttir, 1986; Bjami
Kristinsson, 1986). Rennslismælingar voru of fáar til
þess að unnt væri að reikna heildarrúmmál vatns í
hlaupinu. Nú má hins vegar ákvarða það með því að
finna breytingu í rúmmáli Grænalóns við hlaupið.
Far eftir vatnsborð í lóninu við upphaf hlaups sást
greinilega á loftmyndunum frá 29. ágúst (Landmæl-
ingar íslands, myndflokkur J, nr. 8782 og 8783) og
úr lágflugi meðan á hlaupi stóð. Vatnsborðið eftir
hlaup sást á loftmyndum frá 10. september. Með
samanburði á myndmælingum af fyrrgreindum flug-
myndum kom í Ijós að hæð og lega jökulstíflunnar
breyttist ekki við hlaupið. Hún hefur staðið á botni
og allur ís sem á flot fór hefur kelft í lónið. Rúmmál
hlaupsins má því finna beint af 2. mynd. Niðurstöður
eru teknar saman í töflu I.
BREYTINGAR í STÆRÐ
OG TÍÐNI HLAUPA
Á síðustu öld, allt fram að 1898, rann stöðugt vatn
í Núpsvötn úr Grænalóni yfir skarð í um 640 m y.s.
En 1898 tæmdist lónið í hlaupi, sem rann undir jökl-
inum niður á Skeiðarársand. Á árunum 1901 til 1935
rann aftur úr lóninu yfir skarðið, en árið 1935 hljóp á
ný og lónið tæmdist. Jökulstíflan hafði þá þynnst svo
vegna hlýinda á fyrstu áratugum aldarinnar að vatn
náði að þrengja sér undir hana. Væntanlega hefur
farvegur hlaupsins verið við botn lónsins þar sem
vatnsþrýstingur var mestur (Helgi Bjömsson, 1976).
Jóhannes Áskelsson (1936) taldi heildarrúmmál þess
hlaups hafa verið um 2000T06 m3 en mat Sigurðar
92 JÖKULL, No. 39, 1989