Jökull - 01.12.1992, Qupperneq 58

Mynd 9. Blað af lárviði (Sassafras) frá Brjánslæk, úr
Friedrich (1966). — Miocene fossil leaffrom Brjáns-
lœkur (Friedrich 1966).
og varað við því að nota flóruna til aldursgreininga.
Friedrich (1966) gerði síðan nýja úttekt á Brjáns-
lækjarlögunum í doktorsritgerð sinni, bæði stórsæjum
plöntuleifum (9. mynd) og frjókomum, gróum og þör-
ungum. Hann ályktaði að flóran þar væri yngri en á
Spitzbergen og Grænlandi, þótt hvorki væri hægt að
mæla gegn því að hún sé frá míósen né því að hún sé frá
eldri hlutatertíer. Þorleifur Einarsson hafði um svipað
leyti uppi efasemdir (t.d. í viðtali í Vísi, 25. feb. 1967)
um það að landið væri myndað snemma á tertíer, sem
hann rökstuddi með því að vissar trjátegundir vanti í
surtarbrandsflóruna hér (sbr. fyrri tilvitnun í Nathorst
1888b).
ALDURSGREININGAR MEÐ GEISLA-
VIRKNIAÐFERÐUM OG ÞÖRUNGUM
Aldursgreiningar á bergi með mælingum á geisla-
virkum efnum komu fyrst til sögunnar 1907. Þær
urðu ekki nákvæmar fyrr en þrem áratugum seinna,
þegar massagreinirinn hafði verið fundinn upp, en
fljótlega mátti áætla út frá þeim að Tertíertímabilið
hefði hafist fyrir um 60 milljónum ára (Barrell 1917).
Geislavirknimælingar höfðu þó ekki veruleg áhrif á
tímatal steingervinga frá tertíer fyrr en með tilkomu
nothæfra Rb-Sr og K-Ar aðferða upp úr 1955. Aðeins
er í sumum tilfellum hægt að aldursgreina setin sjálf,
til dæmis ef í þeim er fersk gosaska. Oftast verður að
láta sér nægja að mæla aldur gosbergs undir eða ofan
á setinu, og beita svo ýmsum óbeinum aðferðum til
þess að ákvarða lengd tímabilsins þar á milli. Ann-
ar möguleiki er að aldursmæla ummyndunarsteindina
glauconit, sem oft kemur fyrir í seti og hefur reynst
gefa þolanlega öruggan aldur.
A síðustu árum hafa mikil gögn um tegundaþróun
kalk- og kísilþörunga safnast við boranir í set úthaf-
anna, og hafa þeir í vaxandi mæli verið nýttir til þess
að tengja milli sniða og skilgreina hin ýmsu skeið
Tertíertímabilsins (sjá Wolfe 1981; Jenkins o.fl. 1985;
BoulterogManum 1989). Nefnamá, að plíósentíminn
hefur styst verulega í báða enda og nær nú aðeins yfir
bilið frá ca. 2-5.5 millj. ára, í stað 1-11 millj. ára áð-
ur (Holmes 1959). Sömu setlagarannsóknir hafa veitt
mun skýrari svör um almenna hitafarsþróun á jörðinni
en rannsóknir á landi gátu gert.
RUGLINGUR
Ýmislegt, sem ekki er hægt að rekja hér í smáat-
riðum, varð til þess að rugla umræðu um heimskauta-
og Bretlandsflóruna. Eitt var það að ýmsar úttekt-
ir höfðu verið gerðar á tertíer-plöntusteingervingum í
Alaska, og samanburði þeirra við önnur svæði, áður
en menn fundu þar dýraleifar til öruggari aldursgrein-
inga (MacNeil o.fl. 1961). Jarðfræði þessa fylkis er
auk þess einstaklega flókin; frá 1970 (D.L. Jones o.fl.
tilv. í Axelrod 1984) hefur orðið ljóst að smábútar af
suðurhluta Alaska og vesturströnd Kanada hafa í raun
myndast mun sunnar en borist á núverandi staði með
landreki á mismunandi tímum.
Annað vandamál var sú fullyrðing skoska jarð-
fræðingsins Simpson (1961, fyrst tilvitnuð af Eyles
(1952), sbr. einnig Richey (1961)) að frjókornaflóra
skosku basaltsvæðanna benti til míósen eða yngri ald-
urs. Þetta vandamál leystist þó 1962-63 með nýjum
rannsóknum. Þriðja vandamálið var mikil dreifing
niðurstaðna úr fyrstu geislavirkni-aldursmælingum af
56 JÖKULL, No. 42, 1992