Jökull - 01.12.1992, Blaðsíða 52

söfnum Heers, Þorvaldar Thoroddsen og G. Flink.
Hann nefnir þær í grein (Nathorst 1888b, bls. 52) sem
að mestu fjallar þó um steingervinga frá Japan. Þar
telur hann íslensku steingervingana líkjast basaltflóru
Grænlands, en bendir aftur á móti á að á íslandi vanti
„Sequoien, Taxodien, Pappeln, Eichen, Buchen, Kast-
anien und Hainbuchen". Þetta nefnir Nathorst líka í
sænskri útgáfu sinni á jarðfræðikennslubók Neumayrs
litlu síðar. Einn samstarfsmanna hans birti greinar um
kísilþörunga úr sýnum af tertíer aldri frá Steenstrup
(Östrup 1896, 1900), en Nathorst lauk aldrei rann-
sóknum sínum á íslensku plöntusteingervingunum, og
lést frá því verki 1921 (Lindquist 1947).
FYRSTU NIÐURSTÖÐUR UM BRESKU
GOSBERGSSVÆÐIN OG AUSTUR-
GRÆNLAND
Förum nú aðeins aftar í tímann, til Bretlands 1850-
70. Breskir fræðimenn voru að ýmsu leyti í fararbroddi
í þróun jarðfræðinnar og á Suður-Englandi voru margir
merkir fundarstaðirplöntusteingervingaí setlögum frá
Tertíertímabilinu, en Bretar urðu samt furðu seinir til
að hefja rannsókn tertíerflóru sinnar.
Blágrýtissvæðin norðan til á Bretlandi voru lengi
talin vera frá því á Júra- eða Krítartímabilunum, en
sú skoðun var þó byggð á mjög ófullkomnum gögn-
um (sjá Judd 1886). 1850 fann áttundi hertoginn af
Argyll, sem var áhugamaður um náttúruvísindi, stein-
gervinga á eyjunni Mull vestan Skotlands, og rann-
sakaði þá náttúrufræðingurinn E. Forbes. Bentu rann-
sóknir hans til þess að þessi svæði gætu verið frá míó-
sen (Argyll 1851). Ekki varð framhald á rannsóknum
þarna að sinni, því að Forbes lézt 1854, en bæði Heer
og franskur fræðimaður munu hafa samþykkt þessa
aldursgreiningu 1859 (tilv. af Gardner 1885d, bls. 83
og Gardner 1887a, bls. 293). Enn nokkru síðar var í
fyrsta sinn lýst steingervingum frá Tertíertímabilinu í
blágrýtismyndunum Norður-írlands (Baily 1869; Tate
og Holden 1870) og voru þeir einnig taldir vera frá
míósen.
Heer fékk til greiningar nokkur steingervingasýni
frá Sabine-eyju á blágrýtissvæðinu norðan við Scor-
esbysund á Austur-Grænlandi, sem þýskur leiðangur
hafði náð 1869-70, og var ekki að spyrja að því að
þau voru líka talin frá míósen (Heer 1876). Nær eng-
ir greinanlegir steingervingar fundust í Færeyjum fyrr
en um 1960 (sjá Walker og Davidson 1935-36; Barth
1950; Lund 1983). Johnstrup (1873) gerði athyglis-
verða tilraun til að ráða í aldur færeysku kolanna með
hjálp efnagreininga, en sú tilraun tókst ekki.
GARDNER LÆTUR í SÉR HEYRA
Þáttaskil í rannsókn eósenflórunnar á Bretlandi
urðu við útgáfu John Starkie Gardner og Constant-
in v. Ettingshausen (1879-82) á fyrra bindi ritverks
sem sérstaklega fjallaði um hana. Kom verkið út í
nokkrum heftum. Gardner var Englendingur, fædd-
ur 1844 og menntaður erlendis: svo er að skilja á
honum (1879c; Proc. Geol. Soc. 1885-86, bls. 31-
32) að jarðfræðirannsóknirhans hafi verið tómstunda-
starf frá unga aldri. Við öflun gagna til þessa rits
virðist Gardner hafa fundið ýmislegt athugavert við
aldursgreiningar Heers á steingervingum, og skrifar
hann um það nokkuð hvassyrta grein í tímaritið Nature
(Gardner 1878). Þar bendir hann á að Heer telji ým-
is steingerð plöntusamfélög heimskautasvæðanna til
míósentímans vegna samlíkingar við plöntur frá þeim
tíma í Sviss og öðrum Evrópulöndum. Heer hafi þó
í fyrsta lagi aldrei haft aðgang að plöntusöfnum sem
örugglega hafi verið ákvörðuð frá eósen tíma út frá
dýraleifum, og í öðru lagi sé mjög hæpið að treysta
á plöntusteingervinga eingöngu til aldursákvörðunar.
Alveg eins megi bera suma heimskautasteingerving-
ana saman við plöntusamfélög eósen setlaga í Amer-
íku, og geti því margir þeir heimskauta-fundarstaðir
sem Heer segi vera frá míósen, verið frá eósen.
Gardner telur að sama veðurfar hafi varla getað
verið samtímis í Sviss og Grænlandi, heldur hafi kóln-
að milli eósen- og míósen-tíma, og plöntusamfélag
heimskautanna þá hopað suður á bóginn. Kólnunin
hafi að líkindum stafað af breytingum á hafstraumum
vegna lóðréttra hreyfinga jarðskorpunnar, er leitt hafi
til svæðisbundinna breytinga á afstöðu láðs og lagar.
I greininni tekur Gardner sérstaklega fram, að eósen-
flóra Islands gæti nú vaxið syðst á Englandi.
I formála fyrra bindis Bretlandsflórunnar (1879-
82) ítrekar Gardner þá skoðun að steingerð flóra heim-
skautasvæðanna sé frá eósen fremur en míósen. Hann
virðist einnig vera orðinn vantrúaður á skoðun Forbes
50 JÖKULL, No. 42, 1992