Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 53
misvísunina vera að minnka um rúmlega 5’ á ári.
Einnig var danskur maður, Haagen Mathiesen, með
í leiðangri R. Bunsens til íslands 1846 og gerði mæl-
ingar á sveiflutíma segulnálar víða á Suður- og Norður-
landi, auk athugana á loftþrýstingi o.fl. Þær mælingar
eru til í handriti í danska ríkisskjalasafninu (Trausti
Jónsson, bréfl. uppl. 1992) en ekki virðist hafa verið
reiknað út úr þeim hver styrkur sviðsins var. Á sjötta
áratug aldarinnar gerðu frönsk skip sjókort af mörgum
fjörðum landsins og gætu þá hafa verið framkvæmdar
frekari misvísunarmælingar. Á því eina þessara korta
sem ég hefi séð (de Mas 1855) er gefin upp mæling
á verslunarstaðnum á Eskifirði. Einnig er til frá þess-
um tíma franskt sjókort af N-Atlantshafinu og íshafinu
(Depot-General 1854), þar sem dregnar eru áætlaðar
línur fyrir jafna misvísun á árinu 1858, og eru þær
teknar upp á 5. mynd.
Skipin "Wyman", "Bulldog" og "Fox" fóru til
dýptarmælinga 1859-60 vegna fyrirhugaðrar lagningar
sæsímastrengs yfir Atlantshafið (Zeilau 1861). Bretar,
E. Davis og L. McClintock, gerðu þá tvær mæling-
ar á misvísun og segulhalla í Rcykjavík 1860 sam-
kvæmt handriti tilv. af Sabine (1872, bls. 407), og
Þorsteinn Sæmundsson (óbirt) nefnir einnig mælingu
þeirra á Berufirði. Dagbók Davis úr leiðangrinum
1860 er á Landsbókasafni, og geymir hún m.a. teikn-
ingar frá íslandi og ljósmyndir. Th. Kjerulf mun svo
hafa mælt segulsvið á þrem stöðum á landinu 1866
(sjá Þorstein Sæmundsson 1969). í leiðangri norska
skipsins "Væringen" til norðurhafa 1876 gerði Wille
(1882, bls. 12) mælingu á misvísun "á grasbletti við
hús Simson konsúls" í Reykjavík.
Wandel (1879) gefur upp misvísunartölur fyrir
siglingu allt kringum landið, frá 41 gráðu undan Vest-
fjörðum og niður í 32 við Vestrahorn. Ögn hærri tölur
eru tilvitnaðar í viðauka í bók Coles (1882). Hvoru-
tveggja þær upplýsingar gætu verið gamlar eða á ann-
an hátt ónákvæmar. Ný kort af öllum þáttum segul-
sviðsins á jörðinni komu hinsvegar út um þetta leyti
(Deutsche Seewarte 1880).
MÆLINGAR 1880-1930
Á árunum upp úr 1880 var gerður talsverður fjöldi
mælinga, sem hér verður sagt frá. Fyrstu mælingar á
þessu árabili, sem ég vil tilfæra, voru gerðar í ferða-
lagi John Coles um ísland 1881, og er þeirra getið
í ferðabók hans (Coles 1882) sem komið hefur út á
íslensku.
Síðan er að geta mælinga á franska herskipinu
"Allier" 1883 (Wallut 1884, N.N. 1884, Block 1889).
Gerðu þeir 20 mælingar á misvísun allt í kringum
landið, og birtu í töflu þar sem einnig er tekið fram um
áætluð gæði hverrar mælingar. Á landi gerðu þeir sex
mælingar í Reykjavík og fjórar á Fáskrúðsfirði, sem
þó gáfu alldreifðar niðurstöður.
Misvísunin reyndist vera nokkuð frábrugðin því
sem dönsk sjókort (skv. Block 1889) sýndu, og var
annað franskt skip, "Chateaurenault", sent til að kanna
málið betur (Duboc 1889). Á því voru gerðar 10 mæl-
ingar á siglingu frá Snæfellsnesi til Reykjavíkur 2.
júlí 1888, og 24 mælingar á leið frá Reykjavík upp
á Breiðafjörð viku síðar. Misvísunin eykst um 15°
á klukkutíma siglingu milli Syðra Hrauns og Reykja-
víkur og einnig um 6-10° frá Syðra Hrauni vestur að
Snæfellsnesi. Þetta eru furðulega miklar breytingar í
ljósi síðari rannsókna, og óvíst hvernig best væri að
vinna úr þeim. Þær mælingar bentu þó eindregið til að
misvísunartölur fyrri ára á Faxaflóa (41-42° á dönsk-
um kortum, 38-40° hjá Wandel og hjá Wallut) væru
of háar, og ráðleggja Frakkarnir sjófarendum að nota
meðalgildið 33° á siglingu frá Reykjavík til þess að
komast örugglega fyrir Snæfellsnes.
Síðan fór enn eitt franskt skip, "La Manche", til
íslands, Jan Mayen og Svalbarða 1892 (Bienaimé
1892a,b, Moureaux 1893) og eru til nokkrar misvísun-
armælingar þess leiðangurs. Sama skip hélt síðan til
íslands og Skandinavíu 1895, og gerði segulmælingar
í tilefni þess að til stóð að búa til ný kort af segulsviði
jarðar árið 1900. Af þessum mælingum eru þrjár á sjó
skráðar í grein Houette og Morache (1896), og nokkr-
ar á landi. Virtist misvísunin í "l’ancien observatoire
magnetique" í Reykjavík hafa minnkað um 7’ á ári frá
1836 til 1892. Ekki er þó víst að mælt hafi verið á
nákvæmlega sama stað og Lottin (og de la Roche?)
mældi, því samkvæmt endurminningum Benedikts
Gröndal skálds, sem skrásettar eru 1893-94, var granít-
steinninn mikli við Doktorshús þá kominn á flæking.
í leiðsögubók á dönsku fyrir sjófarendur við Is-
land (N.N. 1898) er lítið kort af misvísuninni, og er
hún sögð minnka um 8-10’ á ári. Þessi tala er svo not-
JÖKULL, No. 43, 1993 51