Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 16
JÖKULL Á FIMMVÖRÐUHÁLSI
MILLIEYJAFJALLAJÖKULS OG MÝRDALSJÖKULS
Helgi Bjömsson,
Raunvísindastofimn Háskólans
Dunhaga 3, 107 Reykjavík
A hut on Fimmvörðuháls, a
mountain ridge connecting Eyja-
fjallajökull and Mýrdalsjökull.
Við núverandi loftslag er snælína að meðaltali í
um 1100 m hæð á sunnanverðu Islandi og jökull sest
því á fjöll sem ná þeirri hæð. Svo hagar til að á sunn-
anverðu landinu er einmitt að finna fjallaskarð í um
1100 m hæð. Um er að ræða Fimmvörðuháls, milli
Eyjafjalla- og Mýrdalsjökuls, fornan fjallveg, sem nú
er vinsæl og fjölfarin gönguleið. Fimmvörðuháls er
á mörkum þess að bera jökul við núverandi lofts-
lag og tilvist og stærð jökuls þar er því mjög næmur
mælikvarði á loftslagsbreytingar. Við kólnandi lofts-
lag myndi snælína lækka og jökull vaxa en ef lofts-
lag hlýnar, hækkar snælína og þá minnkar jökull eða
hverfur.
Eftir landnám og fram undir lok 12. aldar má
ætla að aðstæður hafi verið svipaðar og nú, en síðan
kólnaði, snælína lækkaði og samfelldur jökull varð til
á milli Eyjafjalla- og Mýrdalsjökuls. í jöklariti sínu
frá lokum 18. aldar lýsti Sveinn Pálsson þar óslitn-
um jökulfláka. Mjór jökulhryggur, Lágjökull, tengdi
þá Eyjafjalla- og Mýrdalsjökul og ráku Eyfelling-
ar afréttarfé sitt yfir hann í sumarhaga á Goðaland.
Sveinn kallaði reyndar allan jökulflákann Eyjafjalla-
jökul, vestasta hluta hans Flájökul og austurhlutann
Mýrdalsjökul; auk þess ræddi hann um Botnjökul (nú
Merkurjökul) og Sólheimajökul.
Þegar hlýna tók nálægt síðustu aldamótum tóku
jöklar að rýrna, en Fimmvörðuháls var hulinn jökli
fram yfir aldamót. Þegar Fjallamenn byggðu skála
í 1080 m hæð á hryggnum árið 1940 "var jökullinn
mjög genginn til baka á þessu svæði, en það var jökli
hulið fram yfir aldamót, nema hvað hæstu fell svo og
Fimmvörðuháls stóðu þá upp úr ísnum" (Guðmundur
Einarsson, Árbók Ferðafélags íslands 1960, bls. 72).
Þannig reis Fimmvörðuháls eins og jökulsker upp úr
ísnum við upphaf þessarar aldar. Á hlýindaskeiðinu,
sem stóð fram á sjötta áratuginn hvarf jökull og sí-
snævi að mestu af hryggnum og í ljós komu jökulurð-
ir, sem vitnuðu um þann jökul sem yfir honum lá fram
yfir síðustu aldamót. En á síðustu tveimur áratugum
hefur aukinn snjór lifað af sumrin á Fimmvörðuhálsi
og samfellt sísnævi tengir nú Eyjafjallajökul og Mýr-
dalsjökul á ný. Við áframhald sams konar veðráttu
má ætla að Lágjökull setjist aftur á hrygginn og verði
samfelldur á milli Eyjafjalla- og Mýrdalsjökuls.
14 JÖKULL,No. 43, 1993