Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 64

Mynd 1. Kort af Hnútuhólma og nágrenni hans. — Map ofthe research area.
sandur, sem eins og íslenskt set yfirleitt, að mestu er
mógler (sideromelan). Hér er það aðeins tekið að
ummyndast (palagonitiseras) en fleira hefur hér gerst.
Sums staðar í þessum brúnleita sandsteini koma fyr-
ir og, ósjaldan í þéttum hópum, smáir, hvítir, nálar-
laga kristallar, svo smáir að vart greinast með berum
augum (Mynd 4). Ljóst er að þeir hafa myndast í
sandinum eða sandsteininum, væntanlega í vatninu,
áður en sandsteinsflykkin bárust upp á yfirborð. Þess-
ir smáu kristallar hafa reynst vera kalsít. Inni í brúna
sandsteininum eru lög eða lagabútar, úr súrum vikri
með kornastærð mest um 1,5-3 mm og einstaka allt að
4 mm mest þvermál. Vikur sá kemur fyrir í einstaka
kornum á víð og dreif í sandsteininum, en samfellt í
lægðum milli sandgáranna. Þetta er greinilega stein-
gerð báruför í sandsteininum og sýnir að hann er orð-
inn til og hefur fengið form í vatni, sem vindar hafa
hreyft (Mynd 5). Fyllri sönnun fæst í því að í steinin-
um eru skeljar kísilþörunga sem lifa í fersku vatni og
hægt er að greina. Meðal þeirra Diatoma hiemale,
Melosira islandica, Meridion circulare, Ceratoneis
arcus, Hantzschia ampyoxys og fleiri mætti telja ef
ástæða þætti til. Þetta sýnir að sandurinn hefur sest til
á botni vatns og súri vikurinn annað hvort fallið beint í
það eða borist í það með rennandi vatni. Líklegt þykir,
markað af stærð sandgáranna, að vart hafi vatnið verið
dýpra en 1-1,5 eða 2 metrar. Af þessum athugunum
hefur eftirfarandi niðurstaða verið dregin: Fyrir gosið
hefur þarna verið stöðuvatn eða tjarnir með sandbotni,
sem síðar hefði líklega orðið að mýrasvæði líkt því sem
nú er í Hrossatungum. Þegar svo glóandi hraunið féll
þarna yfir hafa flekar af sandbotni vatnsins rifnað frá
undirlaginu, hrærst saman við hraungjallið er stundum
náð að berast í stórum stykkjum upp á yfirborð í öllu
umrótinu. En hvenær gerðist þetta?
62 JÖKULL, No. 43, 1993