Jökull

Tölublað

Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 56

Jökull - 01.12.1993, Blaðsíða 56
í hinum kanadísku mælingum 1965 var halli seg- ulsviðsins (I) á bilinu 75-77 gráður, meiri norðan lands en sunnan. Virðast ekki hafa orðið verulegar breyting- ar á honum allt frá 18. öld samkvæmt fyrirliggjandi mælingum, en athugun á þeim þætti verður látin bíða betri tíma. SÍRITANDI MÆLINGAR Síritandi mælingu á flökti áttavita má gera með hjálp ljósgeisla, er endurkastast frá spegli á áttavitanál- inni á ljósmyndapappír. Ekki hef ég hugað að því hvenær slíkar mælingar kunni fyrst að hafa verið gerð- ar hér á landi. Allavega gerðu danskur og norskurleið- angur hingað um síðustu aldamót þess konar mæling- ar um nokkurra mánaða skeið, og síðan Þjóðverjarnir, sem áður voru nefndir. Þorkell Þorkelsson veðurstofu- stjóri setti upp dönsk mælitæki til samfelldra mælinga nálægt Reykjavík;, fyrst í um tíu mánuði 1932 í tengsl- um við alþjóðlegar rannsóknir á pólsvæðunum, og aft- ur í fjóra mánuði 1937. Þorbjörn Sigurgeirsson kom svo af mikilli atorku upp segulmælingastöð í Leirvogi í Mosfellssveit, er hóf starfsemi síðsumars 1957. Hef- ur sú stöð verið starfrækt samfellt þaðan í frá, lengst af á vegum Háskóla Islands. Veita mælingar henn- ar mjög mikilvægar upplýsingar um jarðsegulsviðið, ekki síst þær breytingar þess sem tengjast norðurljós- um og skyldum háloftafyrirbrigðum. Síðan samfelldar mælingar á segulsviðinu hófust hér 1957, hefur misvísunin í segulmælingastöðinni minnkað eins og sýnt er á 7. mynd. Að meðaltali var minnkunin um 5’ á ári frá 1958-72, en herti svo nokkuð snögglega á sér og hefur verið um 12’ á ári að með- altali síðan. Frá árinu 1965 hafa verið gerðar árlega mælingar á föstum stöðum úti á landi og er minnkun misvísunarinnar þar svipuð (Þorsteinn Sæmundsson 1988). NÚVERANDI MISVÍSUN Með því að nota niðurstöður segulmælinga í Leir- vogi og úti á landi til að leiðrétta kanadísku flugmæl- ingarnar frá 1965, má áætla meðalmisvísun sviðsins á hverju ári. Önnur aðferð sem nota má til að reikna hvert sviðið á að vera hér, er sú að beita alþjóðleg- um formúlum um styrk og stefnu sviðsins hvarvetna á jörðinni (International Geomagnetic Reference Field). Þær formúlur eru leiddar út úr öllum tiltækum mæling- um síðustu ára, m.a. úr gervihnöttum. Formúlunum ber ágætlega saman við þá misvísun sem fengin er með fyrrnefndu aðferðinni, svo hvergi á landinu og landgrunninu munar meira en hálfri gráðu. 8. mynd (Jan Wuster, skrifl. uppl. 1986) sýnir vestlæga mis- vísun sviðsins á miðju ári 1986 samkvæmt alþjóð- legu formúlunum. Gæta þarf að því að rugla ekki stefnu jafnskekkjulínanna (isogonics), sem er norð- norðaustlæg hér, saman við segulstefnuna sjálfa. NOTKUN ÁTTAVITA Á ÍSLANDI Þess er að gæta við notkun áttavita, að berg hefur áhrif á stefnu nálarinnar. Fara áhrifin mjög eftir með- alstyrkleik segulmögnunarinnar í berginu, en aukast einnig þar sem landslag er óslétt. Hér á landi er segul- mögnun bergs með því sterkasta sem gerist, ef frá eru taldir neðansjávarhryggir og járnnámusvæði. Afleið- ingu þessa er ekki hægt að lýsa betur en með orðum Löwenörns (1821, bls. 8); "... alle Observationer, foretagne paa land med Magnetnaalen, henhörende til at bestemme Misviisningen, ere aldeles upaalidelige og uefterrettelige, formedelst de jernagtige og vul- kaniske Materier, som Landet er opfyldt med, saa at, naar man flytter et Compas paa Landet, blot et kort Stykke, viser det forskjellig paa det ene og det andet Sted, saa at Compasset endog er forvirret i Havnene og nær Kystene...." Áhrifin dofna allhratt með fjarlægð frá berginu, til dæmis í öfugu hlutfalli við fjarlægðina í þriðja veldi frá miðju kúlulaga hlutar sem allur hefur sama segulmögnunarstyrk. Hinsvegar eru hérlendis til að sama skapi stórir bergmassar með mikla segulmögn- un. Trausti Einarsson benti á það þegar á árinu 1937, að gangar í berggrunni trufli áttavita; síðar hafa seg- ulmælingar á jörðu niðri mjög verið notaðar hérlendis til að leita að göngum og jarðhita tengdum þeim. Svo Reykjavík sé tekin sem dæmi, þá mældi Þorsteinn Sæmundsson (1974) á árunum 1971-72 misvísunina víða í borgarlandinu og Kollafirði, og reyndi hann að velja hagstæða staði. Reyndust niðurstöðurnar flökta um allt að 8° frá meðalgildi. A sléttlendi með nokk- urra metra þykkum jarðvegi, möl eða sandi eru áhrif bergsins á misvísunina þó væntanlega sjaldan meiri en 54 JÖKULL,No. 43, 1993
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað: 1. tölublað (01.12.1993)
https://timarit.is/issue/387311

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

1. tölublað (01.12.1993)

Aðgerðir: