Jökull

Eksemplar

Jökull - 01.12.1993, Side 56

Jökull - 01.12.1993, Side 56
í hinum kanadísku mælingum 1965 var halli seg- ulsviðsins (I) á bilinu 75-77 gráður, meiri norðan lands en sunnan. Virðast ekki hafa orðið verulegar breyting- ar á honum allt frá 18. öld samkvæmt fyrirliggjandi mælingum, en athugun á þeim þætti verður látin bíða betri tíma. SÍRITANDI MÆLINGAR Síritandi mælingu á flökti áttavita má gera með hjálp ljósgeisla, er endurkastast frá spegli á áttavitanál- inni á ljósmyndapappír. Ekki hef ég hugað að því hvenær slíkar mælingar kunni fyrst að hafa verið gerð- ar hér á landi. Allavega gerðu danskur og norskurleið- angur hingað um síðustu aldamót þess konar mæling- ar um nokkurra mánaða skeið, og síðan Þjóðverjarnir, sem áður voru nefndir. Þorkell Þorkelsson veðurstofu- stjóri setti upp dönsk mælitæki til samfelldra mælinga nálægt Reykjavík;, fyrst í um tíu mánuði 1932 í tengsl- um við alþjóðlegar rannsóknir á pólsvæðunum, og aft- ur í fjóra mánuði 1937. Þorbjörn Sigurgeirsson kom svo af mikilli atorku upp segulmælingastöð í Leirvogi í Mosfellssveit, er hóf starfsemi síðsumars 1957. Hef- ur sú stöð verið starfrækt samfellt þaðan í frá, lengst af á vegum Háskóla Islands. Veita mælingar henn- ar mjög mikilvægar upplýsingar um jarðsegulsviðið, ekki síst þær breytingar þess sem tengjast norðurljós- um og skyldum háloftafyrirbrigðum. Síðan samfelldar mælingar á segulsviðinu hófust hér 1957, hefur misvísunin í segulmælingastöðinni minnkað eins og sýnt er á 7. mynd. Að meðaltali var minnkunin um 5’ á ári frá 1958-72, en herti svo nokkuð snögglega á sér og hefur verið um 12’ á ári að með- altali síðan. Frá árinu 1965 hafa verið gerðar árlega mælingar á föstum stöðum úti á landi og er minnkun misvísunarinnar þar svipuð (Þorsteinn Sæmundsson 1988). NÚVERANDI MISVÍSUN Með því að nota niðurstöður segulmælinga í Leir- vogi og úti á landi til að leiðrétta kanadísku flugmæl- ingarnar frá 1965, má áætla meðalmisvísun sviðsins á hverju ári. Önnur aðferð sem nota má til að reikna hvert sviðið á að vera hér, er sú að beita alþjóðleg- um formúlum um styrk og stefnu sviðsins hvarvetna á jörðinni (International Geomagnetic Reference Field). Þær formúlur eru leiddar út úr öllum tiltækum mæling- um síðustu ára, m.a. úr gervihnöttum. Formúlunum ber ágætlega saman við þá misvísun sem fengin er með fyrrnefndu aðferðinni, svo hvergi á landinu og landgrunninu munar meira en hálfri gráðu. 8. mynd (Jan Wuster, skrifl. uppl. 1986) sýnir vestlæga mis- vísun sviðsins á miðju ári 1986 samkvæmt alþjóð- legu formúlunum. Gæta þarf að því að rugla ekki stefnu jafnskekkjulínanna (isogonics), sem er norð- norðaustlæg hér, saman við segulstefnuna sjálfa. NOTKUN ÁTTAVITA Á ÍSLANDI Þess er að gæta við notkun áttavita, að berg hefur áhrif á stefnu nálarinnar. Fara áhrifin mjög eftir með- alstyrkleik segulmögnunarinnar í berginu, en aukast einnig þar sem landslag er óslétt. Hér á landi er segul- mögnun bergs með því sterkasta sem gerist, ef frá eru taldir neðansjávarhryggir og járnnámusvæði. Afleið- ingu þessa er ekki hægt að lýsa betur en með orðum Löwenörns (1821, bls. 8); "... alle Observationer, foretagne paa land med Magnetnaalen, henhörende til at bestemme Misviisningen, ere aldeles upaalidelige og uefterrettelige, formedelst de jernagtige og vul- kaniske Materier, som Landet er opfyldt med, saa at, naar man flytter et Compas paa Landet, blot et kort Stykke, viser det forskjellig paa det ene og det andet Sted, saa at Compasset endog er forvirret i Havnene og nær Kystene...." Áhrifin dofna allhratt með fjarlægð frá berginu, til dæmis í öfugu hlutfalli við fjarlægðina í þriðja veldi frá miðju kúlulaga hlutar sem allur hefur sama segulmögnunarstyrk. Hinsvegar eru hérlendis til að sama skapi stórir bergmassar með mikla segulmögn- un. Trausti Einarsson benti á það þegar á árinu 1937, að gangar í berggrunni trufli áttavita; síðar hafa seg- ulmælingar á jörðu niðri mjög verið notaðar hérlendis til að leita að göngum og jarðhita tengdum þeim. Svo Reykjavík sé tekin sem dæmi, þá mældi Þorsteinn Sæmundsson (1974) á árunum 1971-72 misvísunina víða í borgarlandinu og Kollafirði, og reyndi hann að velja hagstæða staði. Reyndust niðurstöðurnar flökta um allt að 8° frá meðalgildi. A sléttlendi með nokk- urra metra þykkum jarðvegi, möl eða sandi eru áhrif bergsins á misvísunina þó væntanlega sjaldan meiri en 54 JÖKULL,No. 43, 1993

x

Jökull

Undirtittul:
Ársrit Jöklarannsóknarfélags Íslands og Jarðfræðafélags Íslands
Slag av riti:
Flokkur:
Gegnir:
ISSN:
0449-0576
Mál:
Árgangir:
72
Útgávur:
73
Registered Articles:
Útgivið:
1951-í løtuni
Tøk inntil:
2023
Útgávustøð:
Ritstjóri:
Jón Eyþórsson (1952-1967)
Sigurður Þórarinsson (1957-1982)
Guðmundur Pálmason (1965-1976)
Sveinbjörn Björnsson (1967-1976)
Helgi Björnsson (1983-1985)
Leó Kristjánsson (1983-1985)
Ólafur G. Flóvenz (1986-1987)
Tómas Jóhannesson (1988-1989)
Helgi Björnsson (1990-1993)
Leó Kristjánsson (1990-1993)
Áslaug Geirsdóttir (1994-2007)
Tómas Jóhannesson (1998-1998)
Bryndís Brandsdóttir (1998-2007)
Halldór Gíslason (2002-2003)
Snævarr Guðmundsson (2006-2007)
Freysteinn Sigmundsson (2008-2008)
Leifur A. Símonarson (2008-2008)
Olgeir Sigmarsson (2008-2008)
Ívar Örn Benediktsson (2012-2012)
Helgi Björnsson (2012-2012)
Guðrún Larsen (2012-2012)
Olgeir Sigmarsson (2012-2012)
Bryndís Brandsdóttir (2013-2016)
Snævarr Guðmundsson (2013-2016)
Þorsteinn Þorsteinsson (2013-2016)
Keyword:
Lýsing:
Reykjavík Jöklarannsóknafélag Íslands Jarðfræðafélag Íslands 1951-.

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.12.1993)
https://timarit.is/issue/387311

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.12.1993)

Handlinger: