Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Qupperneq 61

Hvert stefnir í íslenskri setningagerð?
59
(2) a. Rannsóknir á tilteknu máli á mismunandi tímum.
b. Rannsóknir á máli ólíkra kynslóða sem tala tiltekið mál á sama tíma.
Hefðbundnar rannsóknir á málsögu eru af gerð (2a), t.d. þegar við berum
heimildir um forníslensku saman við það sem við vitum um íslenskt mál
á öðrum tímum og drögum ályktanir af þeim samanburði um það hvað
hefur breyst í aldanna rás (sjá t.d. umræðu hjá Margréti Guðmundsdóttur
2008 og í ritum sem þar er vísað til). Þegar þetta er ritað er unnið að
viðamikilli rannsókn á heimildum um íslenskt mál á 19. öld (sjá vefslóðina
http://www. amastofnun.is/page/LCLVici) og með því að bera niður-
stöður úr þeirri rannsókn saman við það sem við vitum um íslensku 21.
aldar má sjá hvað hefur breyst og hvernig.
Rannsóknir á samtímalegum tilbrigðum eru hins vegar augljóslega af
gerð (2b) og slíkar rannsóknir hafa færst í vöxt á Islandi undanfarna ára-
tugi. Þar má t.d. nefna rannsókn Kristjáns Arnasonar og Höskuldar
Þráinssonar á framburðartilbrigðum á níunda áratug síðustu aldar, en hún
náði til yfir 3000 þátttakenda á ýmsum aldri og um allt land (sjá yfirlit hjá
Höskuldi Þráinssyni og Kristjáni Arnasyni 1992, 2001, hjá Kristjáni
Árnasyni og Höskuldi Þráinssyni 2003, og hjá Kristjáni Árnasyni 2005,
11. kafla). Árið 2004 hófst síðan viðamikil rannsókn á tilbrigðum í
íslenskri setningagerð.4 Markmiðið var að kanna eðli og útbreiðslu flestra
þeirra íslensku setningatilbrigða sem vitað var um. í (3) má sjá nokkur
sýnishorn af þessum tilbrigðum:
(3) a. Hún/Hana/Henni hlakkar mikið til.
b. Haraldur veit að þú elskar hann/sig. [þar sem hann — Haraldur]
c. Við spilum þótt það hafi/hefur rignt dálítið í nótt.
d. Honum leiddust/leiddist tónleikarnir mjög mikið.
e. Helmingur nemenda talar/tala ekki íslensku.
Þegar þetta er ritað er unnið að heildaryfirliti yfir niðurstöður úr þessu
verkefni og fýrsta bindið er þegar komið út (sjá nmgr. 4).
Tilbrigði í máli eru oftast vitnisburður um málbreytingar: Þegar tvö
afbrigði5 eru í notkun á sama tíma má yfirleitt gera ráð fyrir því að annað
4 Þetta verkefni var styrkt af Rannsóknasjóði árin 2004-2007, eins og rakið er í bók-
inni Tilbrigði í íslenskri setningagerð I (Höskuldur Þráinsson, Asgrímur Angantýsson og
Einar Freyr Sigurðsson (ritstj.) 2013). Hér með er þakkað fyrir þann stuðning. Höfundar
þessarar greinar mynduðu stjórn verkefnisins og Höskuldur var verkefnisstjóri.
5 í umræðu um mál hefur orðið tilbrigði stundum verið notað um breytileikann sjálf-
an og stundum um þau afbrigði sem þar koma fram. Þetta getur stundum valdið ruglingi