Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Page 62

6o
Höskuldur Þráinsson o.fl.
þeirra sé eldra en hitt og sé þá sé nýjung eða hafi a.m.k. einhvern tíma
verið það. Stundum er vitað hvort afbrigðið er eldra en stundum ekki. í
þessari grein verður sagt frá nokkrum af þeim tilbrigðum í íslenskri setn-
ingagerð sem sýndu mismunandi tengsl við aldur þátttakenda í þeirri
rannsókn sem hér er byggt á. Auðvitað má rannsaka tengsl tilbrigða í máli
við ýmsa aðra þætti en aldur, svo sem við menntun, kyn og búsetu, og það
er gert í rannsóknarverkefninu sem greinin er sprottin úr. Ástæðan fyrir
því að aldursbreytan er valin hér er í fyrsta lagi sú að þau tilbrigði sem
voru skoðuð í verkefninu sýndu oftast skýrari tengsl við aldur en nokkra
aðra félagsbreytu. I öðru lagi hentar aldursbreytan best til þess að ná þeim
markmiðum sem stefnt er að í greininni, nefnilega að skoða hvert þær
breytingar stefna sem hér eru til umræðu, þ.e. hvaða afbrigði eru í sókn,
hver eru á undanhaldi, hvaða tilbrigði virðast nokkuð stöðug og hvað má
læra um eðli málbreytinga almennt af því að athuga hvernig og hversu
hratt breytingarnar virðast breiðast út. Greinin er hins vegar fyrst og
fremst yfirlit ætlað til þess að varpa ljósi á stóru línurnar og vekja spurn-
ingar um hvernig á því stendur að þær eru stundum líkar og stundum
ólíkar. Slíkum spurningum verður aftur á móti ekki svarað í smáatriðum
nema með nákvæmari skoðun á einstökum tilbrigðum en rúm er til í þess-
ari grein eins og þegar var nefnt. Þess vegna verður hún óhjákvæmilega
dálítið ágripskennd.
Skipulag greinarinnar er á þessa leið: í 2. kafla er fjallað almennt um
það hvað má lesa út úr rannsóknum af þessu tagi um stefnu og hraða
málbreytinga. I 3. kafla er sagt stuttlega frá helstu rannsóknaraðferðum
í því verkefni sem hér er á dagskrá. 4. kafli er síðan aðalkafli greinar-
innar. Þar er gefið yfirlit yfir tilbrigði sem sýna mismunandi tengsl við
aldur málnotenda, en þátttakendur í rannsókninni voru flokkaðir í fjóra
aldurshópa. Fyrst er fjallað um afbrigði sem einkum virðast hluti af
máli yngstu þátttakendanna og síðan um afbrigði sem ná til allra aldurs-
hópa en í mismiklum mæli. Með því að flokka afbrigðin á þennan hátt
má fá vísbendingar um hver þeirra eru yngst (þau sem einkum eru
samþykkt af þátttakendum í yngstu hópunum) og hver eru eldri. Af
samanburði við aðrar heimildir má síðan oft ráða hvort afbrigðin hafi
breiðst hratt út og þvert á kynslóðaskil eða ekki. í 5. kafla eru svo loka-
eða misskilningi. Þess vegna verður hér reynt að nota frekar orðið afbrigði þegar rætt er um
það sem er breytilegt. Eins og (3a) sýnir eru þá tilbrigði (þ.e. breytileiki) í fallnotkun með
sögninni hlakka til og þau afbrigði sem skiptast á eru nefnifall, þolfall og þágufall.