Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Page 93

Hvertstefnir í íslenskri setningagerð?
91
raunar í samræmi við það einkenni viðtengingarháttar að tjá óvissu eða efa
(sjá áðurnefndar lýsingar á merkingu og hlutverki viðtengingarháttar).
4.3 Jákv&ðari afstaða meðalyngri aldurshópanna
Þau afbrigði sem sagt var frá í kafla 4.2 fengu jákvæðasta dóma hjá tveim
yngstu aldurshópunum. Það ætti að benda til þess að þetta séu frekar ung
afbrigði. Þá tilgátu má prófa með því að leita að dæmum um þessi afbrigði
í textum frá ólíkum tímum, eins og vikið verður að í samantekt þessa kafla.
I þessum undirkafla verður hins vegar litið á afbrigði sem allmargir þátt-
takendur úr öllum aldurshópum telja eðlilegt mál þótt þeir séu hlutfalls-
lega fleiri eftir því sem málnotendur eru yngri.
4.3.1 Vaxandi þágufallshneigð
Trúlega er svonefnd þágufallssýki eða þágufallshneigð þekktasta dæmið
um tilbrigði í íslenskri setningagerð. Heitið þágufallssýki er augljóslega
gildishlaðið og líklega er það fyrst notað í eftirfarandi málfarsathugasemd
sem er birt hér í heild (Helgi Pjeturss 1928, leturbreytingum bætt inn hér
til glöggvunar og smávægilegar leiðréttingar hafa verið gerðar á frágangi
textans):
Málsýking
Hvergi hefi eg séð minst á ískyggilega málspillingu, sem er þó orðin
svo mögnuð að hún gerir vart við sig hjá vel ritfærum mönnum.
Málspillingu þessa mætti kalla þágufallssýki (dativitis), því að hún
lýsir sér þannig, að menn nota mjög þágufall orða þar sem á að vera
þolfall. Þannig skrifa nú orðið flestir: „að bola einhverjum burt“, þó
að hið rétta sé: „að bola einhvern burt“. Og fremur sjaldgæft er að sjá
skrifað: „berast á banaspjót", eins og rétt er; menn skrifa: „berast á
banaspjótum", alveg eins og sagt væri: „að bera vopnum á einhvern".
Málsýkingu þessa þyrfti að rannsaka og íslenskukennararnir í barna-
skólunum ættu að geta átt góðan þátt í að útrýma henni.
Eins og sjá má er Helgi hér reyndar að tala um notkun þágufalls í stað þol-
falls á andlagi en nú er orðið þágufallssýki yfirleitt notað um notkun þágu-
falls í stað eldra þolfalls (eða nefnifalls) á frumlagi. Asta Svavarsdóttir varð
fyrst til að kanna útbreiðslu þessa fyrirbæris á skipulegan hátt (sjá grein
hennar í íslensku máli 1982) en síðan hafa ýmsir kannað þetta mál (sbr.
Jóhannes Gísla Jónsson og Þórhall Eyþórsson 2003, Astu Svavarsdóttur