Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Page 113

Hvert stefnir í íslenskri setningagerð? 111
dóma en þar eru alls staðar nokkuð skýr tengsl við aldur: Því eldri sem
þátttakendur eru, því líklegri eru þeir yfirleitt til að samþykkja kjarna-
færslu í skýringarsetningum. Þessi fylgni við aldur er víðast meðalsterk
eða jafnvel sterk og alls staðar mjög vel marktæk nema í e-dæminu.
Astæðan fýrir sérstöðu e-dæmisins kynni að vera sú að þar er flókið
hjálparsagnasamband með háttarsögninni skulu í aukasetningunni {skuli
þeir ekkihafa mtt). Þótt sögnin í móðursetningunni (harma) kalli á þetta
orðasamband í máli margra er ekki víst að allir kunni jafnvel að meta það
og það gæti verið ástæðan fyrir því að sú setning fær mun lakari dóma
hjá eldri hópunum en önnur dæmi með kjarnafærslu í skýringarsetning-
um.37 Það er ekki víst að öllum þyki hæfa að nota skulu í dæmum af þessu
tagi, auk þess sem harma er ekki mjög talmálsleg sögn. — Flestir hafna
hins vegar dæmunum með kjarnafærslu í spurnar- og tilvísunarsetning-
um (dæmi g—i). Þar eru það aftur á móti frekast einhverjir úr hóp þeirra
yngstu sem sætta sig við þau þótt munurinn á aldurshópunum sé ekki
marktækur nema í síðasta tilvikinu. Það er þó varla hægt að slá neinu
föstu um vaxandi samþykki á kjarnafærslu í tilvísunarsetningum á
grundvelli þessa eina dæmis. Mynd íy á næstu síðu sýnir meðaleinkunn-
ir aldurshópanna fyrir dæmin með kjarnafærslu í skýringarsetningum
(dæmi a—f í töflu íy og í (33)). Hér er nokkuð reglulegur tröppugangur:
Því yngri sem þátttakendur eru, því ólíklegri eru þeir til að samþykkja
þessi dæmi.
4.4.5 Stílfærsla
Joan Maling (1980) varð fyrst málfræðinga til að fjalla skipulega og fræði-
lega um setningar af eftirfarandi gerð í íslensku (eyður og færslur tákn-
aðar hér á sama hátt og áður):
(34)a. Honum mætti standa á sama [hvað væri sagt um hann].
b. Honum mætti standa á sama [hvað sagt væri______um hann].
c. Hann mundi eftir öllu [sem hafði farið fram].
d. Hann mundi eftir öllu [sem fram hafði farið____].
í síðara dæminu í hvoru pari hefur feitletraði liðurinn (hér lýsingarháttur
eða atviksorð (ögn)) verið færður fremst í setninguna (e.t.v. í það pláss
37 Sú niðurstaða að kjarnafærslan gangi einna verst í skýringarsetningum með háttar-
sögninni skulu rímar reyndar ekki vel við þá hugmynd Gunnars Hrafns Hrafnbjargarsonar
(2008) að tilteknar háttarsagnir, þar á meðal skulu, eigi að geta gert skýringarsetningar lík-
ari aðalsetningum og þar með m.a. auðveldað kjarnafærslu í þeim.