Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Side 166

164
Guðrún Kvaran
málsögurannsóknir. Þar má oftast finna fleiri en eitt fall áhugaverðra
nafnorða og lýsingarorða, bæði í eintölu og fleirtölu, og stigbreytingu
sumra lýsingarorða svo dæmi séu tekin. Sagnir eru settar fram í fýrstu
persónu en ekki nafnhætti og getur það nýst vel til að kanna beygingar-
flokka sagna sem oft virðast aðrir en við eigum að venjast.
I því sem hér fer á eftir mun ég beina augum að beygingarfræðinni og
bera dæmi úr K1 að tveimur 18. aldar ritum. Annars vegar er um að ræða
íslenska málfræði Jóns Magnússonar sem hann skrifaði á latínu um sama
leyti og Jón Arnason var að vinna að K1 eða á árunum 1737 til 1738 (hér
eftir JM). Málfræðin lá lengi óútgefin í handriti eða þar til hún kom fyrst
út á vegum Finns Jónssonar prófessors árið 1933 en síðan aftur 1997 í
þýðingu Jóns Axels Harðarsonar sem einnig ritaði ítarlegan inngang og
athugasemdir. Hins vegar verða beygingarmyndir hjá Jóni bornar að
doktorsritgerð Jóhannesar B. Sigtryggssonar (2011) um málið á Ævisögu
Jóns Steingrímssonar (hér eftir Æv) sem rituð var á síðari hluta 18. aldar.
Tekin verða fyrir nafnorð og lýsingarorð en fornöfn og sagnir bíða ann-
arrar greinar. Áhugavert er að skoða hvort ritunum þremur ber saman og
ef svo er ekki í hverju mismunurinn er fólginn. Vísað er til Ritmálssafns
Orðabókar Háskólans (hér eftir Rm) þar sem þurfa þykir. Orðmyndun í
K1 hafa verið gerð skil annars staðar (Guðrún Kvaran 2012). í því sem
eftir fer verður vitnað til blaðsíðutala í endurútgáfu Nucleus latinitatis eða
K1 frá 1994 (Jón Árnason 1994).
2. Nafnorð
I þessum kafla verður fjallað um nokkur einkenni nafnorða sem fram
koma í Æv og hugað að því hvort sama er uppi á teningnum í Kl. Þar sem
áhugaverð dæmi um beygingu í K1 finnast ekki í Æv eru þau samt látin
fljóta með þar sem þau geta haft málsögulegt gildi. Hugað verður að flutn-
ingi frá a-stofna beygingu yfir í z-stofna, rætt um wa-stofna, zú-stofna og
flutning ö-stofna kvenkynsorða yfir í z-stofna. Þá verður litið á zö-stofna,
kvenkyns z-stofna, samhljóðsstofna og rótarnafnorð og að lokum á r-
stofna. Vísað er í blaðsíðtöl í K1 ef um aukafallsmyndir er að ræða, ann-
ars ekki.
2.1 Karlkyns a-stofnarfá i-stofna beygingu
í fornu máli enduðu karlkyns a-stofnar á -z í þgf. et. þótt þá þegar hafi
farið að bera á endingarlausu þgf. Nf. ft. endaði á -ar og þf. ft. á -a. Það