Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Síða 191

HAUKUR ÞORGEIRSSON
Hljóðkerfi og bragkerfi
Þegar ég hóf doktorsnám í íslensku ákvað ég að rannsaka rímur og málið á þeim.
Fljótlega þróaðist þetta í þá átt að skoða tiltekin málfræðileg og bragfræðileg ein-
kenni sem gætu nýst til að tímasetja einstaka rímnaflokka. Málum er svo háttað
að nánast allar rímur frá því fyrir siðaskipti eru eftir höfunda sem við vitum engin
deili á. Þær verður að tímasetja með innri rökum og er betra að þau séu fleiri en
færri.
Stuðlun j
Eitt af því sem ég fékkst við var stuðlun j við sérhljóða.1 Til forna stuðlar j við
sérhljóð eins og í eftirfarandi vísuorðum úr Höfuðlausn Egils Skallagrímssonar:
œstusk undir
við jpfurs fundi (Höfuðlausn 7.5—6; Skj A Þ37)
I seinni tíð stuðlar j hins vegar aðeins við sjálft sig. Fyrri rannsóknir hafa sýnt að
stuðlun j við sérhljóða er mjög fátíð eftir siðaskipti. En mér þótti líklegt að hún
hefði minnkað smám saman. Mundi það ekki vera svo að þetta fyrirbæri sé fátíð-
ara í rímum frá 16. öld en frá 15. öld og fátíðara í rímum frá 15. öld en í rímum
frá 14. öld? Ég tók saman gögn um þetta og var ánægður með niðurstöðuna. Þetta
artaði sig eins og ég hélt, með minnkandi tíðni sérhljóðastuðlunar við j eftir því
sem tímar liðu. Þetta er þá eitt dæmi af mörgum um það hvernig málfræðilegar
og bragfræðilegar athuganir geta stutt við þekkingu okkar á bókmenntasögu.
En þegar fram liðu stundir fór ég að fá meiri áhuga á því að túlka þær breyting-
ar sem koma fram í kveðskapnum í málsögulegu samhengi. Hvers vegna breyttist
1 Hér og víðar nota ég skáletraða bókstafi til þæginda til þess að vísa í stuðla og mál-
hljóð í rími. Með því móti kem ég mér hjá því að taka afstöðu til ýmissa álitamála sem verið
er að fjalla um í textanum. Með því að nota hér j til dæmis er ekki tekin afstaða til nákvæms
framburðar, eins og gert væri með því að nota hljóðritun á borð við [j], og ekki heldur til
þess hvort um sjálfstætt fónem sé að ræða, svo sem táknunin /j/ gæti bent til. Um leið er
þeirri túlkun haldið opinni að stafsetningin sjálf geti skipt máli. A sama hátt nota ég sums
staðar táknið p til að vísa í það máihljóð sem varð til við M-hljóðvarp af /a/ og þarf þá ekki
að taka rökstudda afstöðu til þess hvert hljóðgildi þess var á þeim tíma sem um ræðir, hvort
þetta p var þá sjálfstætt fónem eða stöðubundið afbrigði af /a/ eða hvort það var fallið
saman við það hljóð sem oftast er táknað með 0. Eg vona að þetta valdi ekki misskiln-
ingi.
íslenskt mál35 (2013), 189-227. © 2013 íslenska málfrœðifélagið, ReykjavíL