Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Blaðsíða 197

Hljóðkerfi og bragkerfi 195
Um viðrlagning hljóðs-greinar verðr barbarismus sem Skraut-Oddr kvað:
Ef væri Bil báru
brunnins logs sú er unnum
opt geri ek orða skipti
einrænliga á bænum.
Hér er bænum [með hvassri hljóðsgrein] sett fyrir bænum [með
umbeygilegri hljóðsgrein].
Stílhugtakið barbarismus nær yfir ýmiss konar orðaleiki og frávik frá eðlilegu
máli sem fyrir koma í kveðskap. Hér er greinilega einhvers konar orðaleikur á
ferð en vísuhelmingurinn er eigi að síður auðskilinn og mætti endursegja svona:
‘Ef konan sem ég ann væri á bænum. Oft skipti ég sérviskulega á orðum.’ Það
sem öllum sem um þennan kveðskap hafa skrifað ber saman um er að leikið sé
með orðin bœn (í þágufalli fleirtölu) og bœr (í þágufalli eintölu með greini). Konan
er annaðhvort heima á bænum eða hún liggur á bæn.
Ólafur hvítaskáld lítur greinilega á b&num og btznum sem lágmarkspar sem
greinist í sundur með hljóðsgrein. Klaus Johan Myrvoll og Trygve heitinn
Skomedal bentu á í grein 2010 að þetta er í fullkomnu samræmi við tónkvæði að
skandinavískum hætti, btznum af bar ætti að hafa fyrra tónkvæði og bœnum af bœn
ætti að hafa seinna tónkvæði. Hér virðist því komin býsna skýr heimild fyrir því
að forníslenska hafi haft hliðstæða tónkvæðisaðgreiningu og fornnorska. Myrvoll
og Skomedal túlka Þriðju málfræðiritgerðina þannig að í lok vísuorða í drótt-
kvæðum hætti hafi tvíkvæð orð með fyrra tónkvæði ekki verið tæk. Þetta virðist
sennilegt.
Ef við hugsum okkur nú að í ferskeyttum hætti hafi einnig verið krafa um rétt
tónkvæði verða vandamálin með stoðhljóðið auðveldari viðfangs. Þá hafa orð-
myndir eins og eikur haft fyrra tónkvæði og orðmyndir eins og Nönnur haft
síðara tónkvæði. Orðmyndir eins og eikur hafa þá haft svipað tónafar og einkvæð
orð og þá verður skiljanlegra hvers vegna þau eru aðeins notuð í karlrími.
Ef þessi skýring á stoðhljóðsvandamálinu væri rétt myndum við búast við að
sjá einnig takmarkanir á því hvernig orð með ákveðnum greini eru notuð. Skáldin
ættu þá að forðast rímpör eins og böndin — löndin eða hundinn — lundinn. Þetta
kemur líka á daginn. I ferskeyttum rímum fyrir siðaskipti eru aðeins tvö dæmi
um slík rím í 8626 vísum. Eftir siðaskipti gera skáldin ekki lengur greinarmun
á orðum með fornu og nýju -ur og rím með greini færist í vöxt. I rímum fyrir
siðaskipti eru, sem fyrr segir, tvö dæmi um rím með greini sem brýtur gegn
tónkvæðishömlunni. Eftir siðaskipti hef ég fundið 203 slík dæmi í álíka stórri
málheild. Niðurstaða mín er þá sú að íslenska hafi haft aðgreinandi tónkvæði og
að merki um það sjáist í kveðskap fram til um 1600.