Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Qupperneq 205

Andm<x.li við doktorsvöm Hauks Þorgeirssonar
203
Spurning 4: Eru nokkur hrein hljóðfræðileg rök fyrir því að flokka hljóm-
magn /s/ á þann hátt sem sýnt er á bls. 85? Eða tekur sú flokkun ein-
vörðungu mið af íslenskri hljóðskipun? Er þessi hljómmagnsskali lært fyrir-
bæri af hálfu málnotenda (á grundveOi hljóðskipunar) og þýðir það þá að
skáld taki þrátt fyrir allt tillit til hljóðkerfislegra vensla þegar ort er en ekki
aðeins hljóðfræðilegra líkinda og hefðarreglna?
6. Stoðhljóð og -ur endingar
Kjarni ritgerðarinnar er eins og áður sagði umfjöllunin um stoðhljóð (w-innskot),
samspil þess við rímvenjur og þær ályktanir sem þar af eru dregnar um að
íslenska hafi haft aðgreinandi tónkvæði fram um siðaskipti. I nákvæmri athugun
sinni á rímnotkun þeirra orðmynda sem í nútímamáli enda á -ur, þar sem slík til-
vik eru talin skilmerkilega í tugþúsundum ferskeyttra vísna allt frá fjórtándu öld
og fram á þá tuttugustu, skoðar Haukur þær orðmyndir sem urðu fyrir stoð-
hljóðsinnskoti og höfðu því verið einkvæðar í fornu máli, eins og góðr, sonr, telr.
Af gögnum Hauks sést hvernig notkun slíkra orðmynda í lok stýfðra vísuorða
(þar sem þau áttu heima) dvín smátt og smátt og notkun þeirra í óstýfðum vísu-
orðum (þar sem þær voru ónothæfar í fornu máli) kemur til sögunnar og verður
sífellt algengari.
Það er sá langi tími sem líður frá því að stoðhljóðsinnskot er um garð gengið
sem hljóðbreyting og til þess er slíkum orðmyndum er leyft að standa í lok
óstýfðra vísuorða sem vekur athygli. Það sem er merkilegt við þetta misræmi er
að þarna virðast skáldin vera að beita sundurgreinandi hefð með því að leggja
orðmyndir eins og sonur eða mógur (sem upphaflega voru einkvæðar) ekki að
jöfnu við konur eða sögur (sem höfðu alltaf verið tvíkvæðar). Alyktun Hauks er sú
að tónkvæði hafi enn greint á milli þessara tveggja flokka um allnokkurn tíma
eftir að stoðhljóðsinnskot var um garð gengið og að sú aðgreining hafi þjónað sem
grundvöllur fyrir bragfræðilegri hefðarreglu um það hvað mætti ríma saman og
hvað mætti nota í hvaða vísuorðum bragarháttarins.
Hér hefði verið fengur í að skoða jafnframt rímþróunina hjá þeim orðmynd-
um sem alltaf voru tvíkvæðar, eins og sögur eða konur, og voru því frá upphafi
bundnar við óstýfð vísuorð og héldu áfram að vera það. Eins og sést af athugun
Hauks halda einstaka skáld lengi áfram þeim sið að fyrna mál sitt með því að beita
upprunalega einkvæðum orðmyndum á -r í lok stýfðra vísuorða líkt og þau væru
enn einkvæð. Skýr dæmi um þetta (sbr. töflur á bls. 185) eru átjándu aldar skáld-
in Þorvaldur Magnússon (f. 1670) og Sveinn Sölvason (f. 1722). Þetta gerist löngu
eftir að slíkar myndir (t.d. góður) eru klárlega fallnar saman við upprunalega
tvíkvæðar myndir í framburði viðkomandi skálda. Sú spurning vaknar þá hversu
vel slíkum skáldum tekst til að halda aðskildum þessum tveimur sögulegu flokk-
um orðmynda, sem allar hafa væntanlega endað á -ur og verið tvíkvæðar í eðlileg-