Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Side 213

Svör við spumingum Gunnars
211
Sams konar dæmi frá sama tímabili eru sýnd á bls. 188. Gunnar nefnir sérstaklega
Svein Sölvason og viðeigandi dæmi má finna strax í mansöng fyrstu rímu hans af
Gissuri jarli (Sveinn Sölvason 1800:1):
Annara landa er þad sidur
(Eignadur skáldum s0nnum):
Ad færa s0gn í fagrar qvidur
Af frægum edalmqnnum. (Rímur af Gissurijarli I.4)
Hér er orðmyndin lcviður (ft. af kviða) sett í lok ójafns vísuorð í ferskeyttum
hætti, eins og hún væri einkvæð. En þessi orðmynd hefur aldrei verið einkvæð
svo að segja mætti að um ranga málfyrningu sé að ræða.
Stundum rímar fornt -ur við fornt -ur (t.d. veilur — deilur eða bróður — móður),
en það er sjaldgæft bæði að fornu og nýju því að heppileg rímorð eru fá (sjá Hauk
Þorgeirsson 2013:177). Það vill til að ég finn engin dæmi um þetta í úrtakinu
mínu frá 17. og 18. öld, hvorki í stýfðum vísuorðum né óstýfðum. Það er vísast
aðeins tilviljun. I 22.305 vísum fyrir 1550 fann ég 8 dæmi (sama rit, bls. 177), en
úrtakið mitt frá 17. og 18. öld er aðeins 3779 vísur svo að þess var ekkert endilega
að vænta að finna neitt dæmi þar.
Eg sé sem sagt ekkert í þessum gögnum sem mælir gegn niðurstöðum
mínum. En spurning Gunnars er góð því að mér láðist að segja berum orðum í
kafla 8.8.2 að eftir siðaskipti kæmu orð með fornu -ur fyrir í stýfðum vísuorðum.
Spurning 6
Þetta er bitastæðasta spurningin og hún sýnir hversu nákvæmlega Gunnar hefur
íhugað efnið. Eftir að ég taldi mig hafa sýnt fram á að skáld síðmiðalda hefðu gert
greinarmun á orðmyndum með fornu -ur og nýju -ur vildi ég ræða alla möguleika
á því á hverju sá greinarmunur hefði byggst. Eg reyndi þá bæði að gera öllu því
skil sem fræðimenn hefðu þegar sagt um þetta en einnig að hugsa upp möguleika
sem ekki hefðu áður verið nefndir. Eg raðaði þessum möguleikum í átta undir-
kafla (8.11.1—8.11.8), nokkurn veginn eftir því hversu sennilegir mér þóttu þeir.
Sá möguleiki sem mér þótti næstsennilegastur, á eftir tónkvæðisskýringunni, er
sá sem Gunnar reifar hér og ég fjalla stuttlega um í undirkafla 8.11.7.
Inni í vísuorðum miðaldarímna má sjá að orðmyndir eins og best(u)r eru
venjulega tvíkvæðar en þó einkvæðar ef á eftir fer áherslulaust orð sem hefst á
sérhljóði. Eg er sammála Gunnari að þetta sé varla tóm bragfræðileg sérviska.
Líklegra er að þetta endurspegli að einhverju leyti málið eins og það var talað,
enda er það hljóðkerfislega eðlilegt að stoðhljóð komi fremur til skjalanna í hest-
ur var en hestr er. Við Gunnar erum einnig sammála um að hestur væri eðlilegri
mynd en hestr í algjörri bakstöðu. Það getur því varla endurspeglað talmálið að
aðeins einkvæða myndin komi til greina í lok vísuorðs. Ef enginn greinarmunur
heyrðist á orðmyndum eins og móður (lo.) og móður (no.) nema aðeins þegar á