Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2009, Blaðsíða 56

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 85. árg. 200952
Meginniðurstöður rannsóknarinnar voru þær að meðvitund
þátttakenda um mikilvægi góðrar heilsu jókst með aldrinum en
tengdist reynslu af sjúkdómum og skertri færni. Þessi aukna
vitund leiddi til þess að heilbrigði var endurskilgreint þannig að
einstaklingarnir mátu hvað væri viðunandi og leituðu í kjölfar
þess viðeigandi leiða til að viðhalda og efla heilsu sína. Reynsla
og gildismat einstaklingsins sjálfs ásamt umhverfisþáttum hafði
áhrif á þetta mat, hvaða leiðir voru valdar og lögðu grunninn
að heilsuhegðun hans og þar með að viðhaldi og eflingu
heilsunnar. Breytingar á aðstæðum gátu orðið til þess að
einstaklingurinn endurskoðaði mat sitt á eigin heilsu. Hér á eftir
verður fjallað nánar um einstaka þætti þessa ferlis í samhengi
við niðurstöður annarra rannsókna og fræðilegt efni.
Aukin meðvitund um mikilvægi heilbrigðis og
endurskilgreining þess
Fram kom í rannsókninni að þátttakendur vildu taka ábyrgð á
eigin lífi og heilsu. Sá vilji tengdist reynslu af sjúkdómum sem
leiddi til þess að heilbrigði hætti að vera sjálfsagður hlutur og
fékk meira vægi í lífi þeirra. Svipaðar niðurstöður fengust í
kanadískri rannsókn á einstaklingum sem höfðu náð 65 ára
aldri og voru með langvinna sjúkdóma (McWilliam o.fl., 1996).
Þar fór heilsan að skipta meira máli eftir að sjúkdómurinn kom
til sögunnar.
Horft er á heilsuna í nýju ljósi þegar hún er metin út frá þeim
raunveruleika sem hver og einn býr við. Þetta er samhljóma
kenningum um að merking heilbrigðisins taki breytingum
á lífsleiðinni og sé endurskilgreind í ljósi þeirrar reynslu
sem fólk verður fyrir (Jones, 1994). Heilbrigði felur þannig
í sér marga mismunandi þætti sem eru í stórum dráttum
sameiginlegir hjá þessum hóp en þó eru mismunandi áherslur
milli einstaklinga. Svipaðar niðurstöður má finna í sænskri,
fyrirbærafræðilegri rannsókn þar sem reynslu fólks af heilbrigði
var lýst (Strandmark, 2006).
Ný viðmið voru sett varðandi það sem þátttakendur töldu
viðunandi út frá þeim veruleika sem þeir bjuggu við og hvað
þeir lögðu áherslu á til að viðhalda góðri heilsu. Á þann hátt
setti hver og einn sér markmið. Af þeim sökum töldu þeir mikið
velta á eigin vilja því vinna þurfti að því að ná þeim markmiðum
sem hver og einn setti sér og miðuðu að því að viðhalda góðri
heilsu. Þessar niðurstöður eru hliðstæðar því sem kemur fram
í rannsókn McWilliam o.fl. (1996). Þar lýsa þátttakendur því
einmitt hvernig þeir hafa þörf fyrir að hvetja sjálfa sig áfram og
ætla sér meðvitað að gera hlutina því það getur enginn annar
gert fyrir þá.
Eigið gildismat og reynsla einstaklinga
Sérhver einstaklingur hafði sína lífssýn sem byggð var á reynslu
og gildismati. Þessi lífssýn hafði áhrif á það hvað viðkomandi
taldi heilbrigði, hvað var viðunandi og síðan hvaða leiðir hann
valdi til að viðhalda heilsunni og efla hana. Þátttakendur nefndu
eftirfarandi atriði sem mótuðu lífssýn þeirra.
Finna tilgang og gleði í lífinu
Í niðurstöðum kom fram að lífsgleði eykur vellíðan og var
Inn á þennan kvarða er hægt að setja punkt sem gefur til
kynna hvort viðkomandi þáttur hafi jákvæð eða neikvæð áhrif
á heilsuna. Staðsetningin á punktinum fer meðal annars eftir
lífssýn viðkomandi.
Tafla 3. Jákvæðir og neikvæðir áhrifaþættir varðandi eflingu og
viðhald heilsu aldraðra.
NEIKVÆÐ ÁHRIF JÁKVÆÐ ÁHRIF
Finna tilgang og gleði í lífinu
Fátt sem veitir gleði Margt sem veitir gleði
Viðhalda eigin færni
Loka sig af Njóta félagsskapar
Kyrrseta Hreyfa sig markvisst
Innivera Njóta útiveru
Rangt mararæði Rétt mataræði
Vera virkur í samfélaginu
Vanta hlutverk Hafa hlutverk
Ójafnvægi í störfum og hvíld Jafnvægi í störfum og hvíld
Láta aldurinn hafa áhrif á sig Finnast aldurinn ekki skipta máli
Sækja sér félagsskap sem hentar
Skortur á samskiptum Góð samskipti
við fjölskyldu við fjölskyldu
Enginn félagsskapur Njóta einnig félagsskapar
utan fjölskyldu utan fjölskyldu
Taka ábyrgð á eigin heilsu
Skortur á meðvitund um Meðvitund um mikilvægi
mikilvægi heilsunnar heilsunnar
Engin markmið um Markmið um viðhald
viðhald heilbrigðis heilbrigðis
Leita ekki aðstoðar og Leita aðstoðar og
upplýsinga upplýsinga
UMRÆÐA
Skoða þarf niðurstöður rannsóknarinnar með ákveðnum
fyrirvara. Þrátt fyrir að bakgrunnur þátttakenda væri um margt
ólíkur áttu þessir einstaklingar það sameiginlegt að vera jákvæðir
og ákveðnir í að gera það besta úr aðstæðum. Við höfum ekki
forsendur til að telja þá einkennandi fyrir aldraða Íslendinga
sem búa á eigin heimili. Valskekkja rannsóknarinnar felst í því
að þátttakendur höfðu sjálfir samband við rannsakanda og
gáfu kost á sér til þátttöku. Rannsóknaraðferð og lítið úrtak
bjóða ekki upp á að alhæft sé um stærri hóp en þá eldri
borgara sem þátt tóku.
Þrátt fyrir takmarkanir gefur rannsóknin mikilvægar upplýsingar
um reynslu aldraðra, sem búsettir eru á eigin heimili, af
heilbrigði og af því hvað viðheldur og eflir heilsu á efri árum.