Þjóðmál - 01.12.2005, Blaðsíða 80

78 Þjóðmál Vetur 2005
stefnu .. Er. þetta. í. ákveðnu. samræmi. við.
niðurstöður.Dowding.og.Kang ..
Á.þeim.18.árum. sem.þessi. athugun.nær.
yfir.hafa.þannig.átta.sinnum.verið.settar.fram.
kröfur.um.ráðherraábyrgð.og.afsögn.ráðherra.
og.eru.þá.vantrauststillögur.á. ríkisstjórnina.
alla.eða.hvern.og.einn.ráðherra.taldar.með ..
Þetta.er.0,45.sinnum.á.ári.eða.að.meðaltali.
um.annað.hvert.ár,.sem.er.mun.minna.en.í.
Bretlandi,.sem.var.2,6.sinnum.á.ári.á.tíma-
bilinu. 1945–1997. skv .. niðurstöðum. Dow-
ding.og.Kang ..Slíkum.kröfum.hefur.fjölgað.í.
Bretlandi.á.síðustu.árum.og.munurinn.milli.
þessarra.tveggja.landa.því.í.raun.enn.meiri ..
Af.hverju.reynir.lítið.á
ráðherraábyrgð.á.Íslandi?
Ýmsir.hafa.velt.fyrir.sér.hverjar.séu.ástæður.þess.að.lítið.hefur.reynt.á.ráðherraábyrgð.
hér.á.landi ..Ekki.hefur.reynt.á.lagalegan.hluta.
ráðherraábyrgðar. og. landsdómur. því. aldrei.
verið.kallaður.saman,.eins.og.áður.hefur.kom-
ið.fram ..Einnig.má.leiða.af.úttektinni.hér.að.
framan.að.fremur.sjaldgæft.er.að.kallað.sé.á.
stjórnmálalega.ábyrgð. ráðherra ..Þannig.eru.
einungis.talin.átta.tilvik.á.síðustu.átján.árum.
þegar.til.umræðu.hefur.komið.á.Alþingi.eða.
í.fjölmiðlum.um.mögulega.afsögn.eða.van-
traust.á.ráðherra.vegna.tiltekinna.mála.sem.
hann.ber.ábyrgð.á .
Páll.Þórhallsson.hefur.velt.fyrir.sér.hugs-
anlegum.skýringum.á.því.hvers.vegna.ekki.
hefur.reynt.á.lagalega.hluta.ráðherraábyrgð-
ar ..Hann.bendir.á.að.ráðherraábyrgðarlögin.
taki.til.mjög.alvarlegra.brota.og.málshöfðun.
kalli.á.mikið.umstang,.sem.hindri.menn.í.
að. fara.þá. leið ..Ráðherraábyrgðarlögin.séu.
í. raun. neyðarúrræði. og. í. ljósi. sögunnar.
þurfi.mikið.að.koma.til.að.þeim.verði.beitt ..
Þá. kveða. lögin. á. um. að. meirihluti. þings-
ins. ákveði. málsókn. gegn. ráðherra,. en. sá.
sami. meirihluti,. þar. með. samflokksmenn.
ráðherra,.bera. ábyrgð.á. vali. á. viðkomandi.
ráðherra. og. hann. hefur. notið. stuðnings.
meirihlutans. í.embætti ..Þess.er.þó.að.geta.
að.ákvæði.ráðherraábyrgðarlaga.heimila.að.
ráðherra. verði. sóttur. til. saka. eftir. að. nýr.
meirihluti. hefur. tekið. við. völdum. á. þingi.
og.ráðherra.látið.af.embætti .
Páll.Þórhallsson.bendir.einnig.á.að.íslensk.
stjórnsýsla.sé.lausari.við.spillingu.en.gerist.
víða. annars. staðar,. sem. geti. skýrt. hvers.
vegna. lítið. hefur. reynt. á. þessi. lög .. Hugs-
anleg.skýring.er.einnig.að.áður.en.reynir.á.
lagalega.ábyrgð.kemur.hin.pólitíska.ábyrgð.
ráðherra.til.skjalanna,.sem.getur.falið.í.sér.
að. fjölmiðlar. og. almenningur. krefjist. að-
gerða.vegna.meintra. lögbrota.og.spillingar.
og.ráðherra.segi.af.sér.áður.en.þurfi.að.grípa.
til. lagalegra. úrræða .. Að. lokum. má. benda.
á.að.eftirlit.með.stjórnsýslunni.hefur.verið.
aukið. umtalsvert. á. síðustu. árum. t .d .. með.
setningu.upplýsingalaga.og.stjórnsýslulaga,.
stofnun. embættis. umboðsmanns. Alþingis.
og. eflingu. Ríkisendurskoðunar. sem. virkar.
sem.taumhald.á.ráðherra.og.stjórnsýsluna .
Svavar.Gestsson.segir. í.greinargerð.sinni.
með. tillögu. til. þingsályktunar. um. endur-
skoðun. laga. um. ráðherraábyrgð. frá. árinu.
1994. að. hann. telji. að. afsagnir. ráðherra. í.
nágrannalöndum.okkar.megi.ekki.síst.rekja.
til.þess.að.þar.sé.sterkari.hefð.fyrir.minni-
hlutastjórnum. en. hér. á. landi .. Fyrirkomu-
lag.meirihlutastjórna.hefur.hins.vegar.ver-
ið. ríkjandi. hér. á. landi. og. á. það. vafalaust.
mikinn. þátt. í. því. að. afsagnir. ráðherra. og.
kröfur.um.þær.eru.jafn.fátíðar.og.raun.ber.
vitni .. Í. fyrsta. hluta. þessarar. ritgerðar. var.
vitnað.í.orð.Ólafs.Jóhannessonar.þess.efn-
is. að. þar. sem. þingræðisstjórn. sé. komin. í.
fastar. skorður. gæti. refsiábyrgðar. ráðherra.
minna. og. málshöfðanir. gegn. ráðherrum.
séu.fátíðar ..Jafnframt.sé.mun.minni.þörf.á.
slíku.úrræði.þar.eð.hin.þinglega.ábyrgð.veiti.
ráðherrum.nauðsynlegt.aðhald,.ekki.síst.þar.
sem. ráðherrann. starfar. í. skjóli. meirihluta.
þings,.sem.hefur.vald.til.að.víkja.honum .