Þjóðmál - 01.12.2006, Blaðsíða 78
76 Þjóðmál VETUR 2006
skellti. hurðum. og. sagði:. „Þið. eruð. ekkert.
annað.en.ein.stór.sósíalistaklíka .“.Friedman.
rifjaði.þetta.atvik. stundum.upp.og.hló.þá.
hjartanlega .. Hann. átti. því. ekki. að. venjast.
að.vera.kallaður.sósíalisti .
Ég. rakst. á. Friedman. og. konu. hans,.Rose,. í. lokahófi. ráðstefnunnar,. þar.
sem. þau. gengu. um. og. heilsuðu. gömlum.
vinum ..Þau. voru.bæði.mjög. lágvaxin,. allt.
að. því. dvergvaxin .. Friedman. leit. út. eins.
og. dæmigerður. menntamaður,. sköllóttur.
og. með. gleraugu,. alúðlegur .. Rose. var.
með. gráyrjótt. hár,. skarpleit,. en. brosmild,.
fagureyg. og. þó. hvasseyg .. Ég. herti. upp.
hugann.og.gaf.mig.á. tal. við.þau,.og. tóku.
þau.mér.hið.besta ..Ég.sagði.Friedman.sem.
satt. var,. að. íslenskir. sósíalistar. hefðu. deilt.
harkalega. á. hann,. en. ég. varið. hann. eftir.
megni .. „Þú. átt. ekki. að. verja. mig,. heldur.
hugmyndir.okkar.beggja,“. sagði.Friedman.
brosandi .. Hann. sagðist. vera. á. leið. til.
Kínaveldis,. þar. sem. sér. hefði. verið. boðið.
að. halda. fyrirlestra .. Ég. nefndi. við. hann,.
að. hann. væri. svo. sannarlega. velkominn.
líka.til.Íslands ..Friedman.svaraði,.að.sjálfur.
væri. hann. orðinn. tregur. til. ferðalaga,.
en. sonur. sinn,. David,. væri. áhugamaður.
um. Ísland,. hefði. lesið. margt. í. íslenskum.
fornbókmenntum. og. skrifað. ritgerð. um.
réttarvörslu. einstaklinga. á. þjóðveldisöld ..
Fylgja.verður.sögunni,.að.Kínaför.Friedmans.
þá.um.haustið.markaði.tímamót ..Valdhafar.
þar. eystra. hlustuðu. vandlega. á. hann. og.
fylgdu.ýmsum.ráðum.hans ..Friedman.benti.
síðar.ósjaldan.á.tvískinnunginn.í.umræðum.
um. kommúnisma .. Hann. hafði. farið. til.
Chile. 1975. og. haldið. fyrirlestra. um. það,.
að.auka.þyrfti.atvinnufrelsi.og.tryggja.festu.
í. peningamálum. og. ríkisfjármálum .. Tóku.
yfirvöld.þar.mörgum.ráðum.hans.og.þó.ekki.
öllum ..En.Chileför.hans. leiddi. til.þrálátra.
ádeilna.á.Friedman,.meðal.annars.þegar.hann.
tók.við.Nóbelsverðlaununum.í.Stokkhólmi.
1976 ..En.ekki.var.æmt.né.skræmt,.eftir.að.
hann.fór.til.Kína.1980.og.hélt.fyrirlestra.þar.
sama. efnis .. Var. þó. Kínaveldi. einræðisríki.
eins. og. Chile. og. stjórnarfar. raunar. miklu.
verra .. Morgunblaðið. birti. grein. eftir.
Friedman.um.þetta.14 ..janúar.1981.og.tók.
síðan.undir.með.honum.í.forystugrein.16 ..
janúar ..Hneykslaðist.blaðið.á.þögninni.um.
harðstjórn.kommúnista,.en.kvað.hana.vart.
tilviljun ..Fyrir.brýningu.frjálshyggjumanna.
tók.Sjónvarpið.síðan.vorið.1981.til.flutnings.
fimm. af. tíu. heimildaþáttum,. sem. Milton.
og.Rose.Friedman.höfðu.gert.undir.heitinu.
„Frelsi.til.að.velja“.(Free.to.Choose) ..Vöktu.
þeir.óskipta.athygli ..Áður.hafði.Sjónvarpið.
sýnt. alla. þrettán. þætti. sósíalistans. Johns.
Kenneths.Galbraiths.um.efnahagsmál .
Næst.hitti.ég.Milton.og.Rose.Friedman.á.ráðstefnu.Mont.Pèlerin-samtakanna.
í. Vestur-Berlín. haustið. 1982 .. Þar. afhenti.
ég.Milton. fyrsta. eintakið. af.bókinni.Frelsi
og framtak.(Capitalism.and.Freedom).eftir.
hann,. sem. ég. hafði. snarað. á. íslensku .. Í.
því. riti.voru.margar. frumlegar.hugmyndir.
reifaðar,. til. dæmis. um. ávísanakerfi. í.
skólamálum. og. neikvæðan. tekjuskatt ..
Höfundurinn. fletti. bókinni. brosandi. og.
lofaði. að. heimsækja. Ísland,. þegar. hann.
gæti .. Á. ráðstefnunni. vék. Friedman. að.
Evrópusambandinu ..Hann.sagði,.að.engin.
furða. væri,. að. sumir. frjálshyggjumenn.
hefðu. verið. andvígir. stofnun. þess .. Það.
hefði.í.upphafi.verið.tollabandalag,.en.slík.
bandalög. væru. í. eðli. sínu. ónauðsynleg,.
því.að.tollar.bitnuðu.aðallega.á.þeim,.sem.
settu.þá.á ..Ríki.ættu.þess.vegna.sjálfra. sín.
vegna. að. fella. niður. tolla,. en. ekki. vegna.
samninga. við. önnur. ríki. eða. alþjóðlegra.
skuldbindinga .. Evrópusambandið. væri. nú.
orðið.að.bákni,.sem.gætti.frekar.hagsmuna.
stjórnmálamanna. og. atvinnurekenda. en.
neytenda ..„Í.Brüssel.heyrist.rödd.neytandans.
eins.og.hvísl,.en.rödd.framleiðandans.eins.
4-rett-2006.indd 76 12/8/06 1:40:58 AM