Þjóðmál - 01.12.2006, Blaðsíða 82
80 Þjóðmál VETUR 2006
berjast. fyrir. því. með. oddi. og. egg .. Sama.
upphæð. skiptir. ólíka. hópa. misjöfnu. máli ..
Friedman. sagði,. að. frjáls. viðskipti. væru.
öllum.í.hag,.en.ríkisafskipti.væru.til.skamms.
tíma.sumum.í.hag.og.öðrum.í.óhag,.en.til.
langs. tíma. öllum. í. óhag .. Eina. ráðið. væri.
að. takmarka. margvíslegt. skömmtunarvald.
ríkisins,. ekki. síst. seðlaprentunar-. og.
skattlagningarvald.þess ..Eftir.fyrirlesturinn.
svaraði.Friedman. spurningum.og. sagði.þá.
margt.eftirminnilegt ..Til.dæmis.kvað.hann.
ríkisstyrki. til. vísinda. eflaust. auka. magn.
vísindarannsókna,.en.ekki.nauðsynlega.gæði.
þeirra ..Hann.var.spurður,.hvað.ætti.að.gera.
í.litlu.sjávarþorpi,.ef.eina.útgerðarfyrirtækið.
þar. yrði. gjaldþrota,. svo. að. skuttogari.
staðarins. færi.annað ..Friedman.svaraði,.að.
skuttogarinn.gufaði.ekki.upp ..Væru.skilyrði.
til.útgerðar.á.staðnum,.þá.hlytu.aðrir.þar.að.
geta.útvegað.sér.fé,.stofnað.fyrirtæki.og.tekið.
við. skuttogaranum .. Á. frjálsum. markaði.
yrði. að. leiðrétta. mistök. í. stað. þess. að.
fleygja.í.þau.opinberu.fé ..Að.fyrirlestrinum.
loknum.hélt.ég.með.þeim.Milton.og.Rose.
rakleiðis.út.á.flugvöll,.en.förinni.var.heitið.
til.Cambridge,.þar.sem.haldin.var.ráðstefna.
Mont.Pèlerin-samtakanna ..Þegar.hlé.var.á.
dagskránni.þar.eitt.kvöldið,.var.Milton.svo.
elskulegur. að. bjóða. mér. í. mat. á. ítölskum.
veitingastað .. Auk. Friedman-hjónanna.
og. mín. sátu. þennan. kvöldverð. japanskur.
hagfræðiprófessor,. Chiaki. Nishiyama,. og.
kona. hans,. enski. hagfræðingurinn. John.
Greenwood. og. kona. hans. og. Peter. Bauer.
lávarður .. Var. margt. skrafað .. Nishiyama.
var. lærisveinn. Friedmans. frá. Chicago. og.
hafði. kynnt. kenningar. hans. af. miklum.
dugnaði. í. Japan .. Greenwood. hafði. lagt. á.
ráðin.um.peningaskipulag.Hong.Kong,.en.
það.fólst.í.eins.konar.myntslátturáði:.Hong.
Kong. dalur. var. festur. við. Bandaríkjadal.
í. ákveðnu. hlutfalli,. en. tveir. einkabankar.
sáu. um. útgáfu. peningaseðla .. Bauer.
lávarður. var. kunnur. fyrir. gagnrýni. sína.
á. svokallaða. þróunaraðstoð,. en. það. nafn.
er. auðvitað. herfilegt. öfugmæli,. þar. sem.
valið. stendur. um. þróun. án. aðstoðar. (eins.
og. í. Hong. Kong). eða. aðstoð. án. þróunar.
(eins. og. á. Grænhöfðaeyjum) .. Bauer. hafði.
verið. lærisveinn. hins. kunna. hagfræðings.
A ..C ..Pigous.í.Cambridge.árin.fyrir.seinni.
heimsstyrjöld,. og. sögðu. þeir. Friedman. af.
honum.ýmsar.sögur .
Ég.hafði.frá.1983.verið.gistifræðimaður.(visiting.scholar).í.Hoover-stofnuninni.
í. Stanford-háskóla. í. Kaliforníu,. þegar. ég.
kom. því. við,. en. hvergi. í. Bandaríkjunum.
er. líklega. þægilegra. að. búa .. Þá. hitti. ég.
jafnan. Friedman-hjónin,. en. Milton.
gerðist.þar.félagi.1977,.eftir.að.hann.lét.af.
prófessorsstarfi. í. Chicago .. Við. snæddum.
oft. saman. hádegisverð. í. félagsheimili.
háskólakennaranna. í. Stanford. (Faculty.
Club),.og.slóst.þá.mágur.Friedmans,.Aaron.
Director,.iðulega.með.í.för ..Hann.var.bróðir.
Rose,. lengi. prófessor. í. Chicago. eins. og.
Friedman.og.frumkvöðull.að.hagfræðilegri.
greiningu. laga .. Hann. var. lágvaxinn. og.
grannur,. lotinn. af. elli,. en. skarpskyggn.
maður.og.gagnrýninn ..Þau.Milton.og.Rose.
buðu.mér. líka.stundum.heim.til.sín.í.San.
Francisco,.en.þar.bjuggu.þau.í.glæsilegri.og.
rúmgóðri.íbúð.á.19 ..hæð.í.háhýsi.við.1750.
Taylor.Street ..Var.þá.sent.eftir.ítalskri.böku.
(pizzu).og.spjallað.um.allt.milli.himins.og.
jarðar ..Úr.íbúðinni.sást.vítt.yfir.borgina.og.
næsta.nágrenni ..Eitt.sinn.gekk.Friedman.að.
glugga,.benti.út.og.sagði:.„Sérðu,.hvað.þetta.
er. stórkostlegt!. Hugsaðu. þér. tækifærin,.
sem.menn.fá.hér.í.Ameríku .“.Síðan.rifjaði.
hann.upp.nokkur.atriði.úr.ævi.sinni ..Hann.
fæddist. í. New. York. 31 .. júlí. 1912,. sonur.
fátækra. innflytjenda. frá. Rúteníu,. sem. var.
þá.hérað. í. Slóvakíu. í. austurrísk-ungverska.
keisaradæmisins,. en. varð. seinna. hérað. í.
Úkraínu ..Hann.var.af.Gyðingaættum,.svo.
að.sennilega.hefði.allri.fjölskyldu.hans.verið.
4-rett-2006.indd 80 12/8/06 1:41:01 AM