Þjóðmál - 01.12.2006, Page 81

Þjóðmál VETUR 2006 79
þau,.þá.finnst.mér.rétt.að.leyfa.þau .“.Meira.
var. ekki. sagt. um. það. mál .. Í. lok. þáttarins.
sagði. Stefán. ísmeygilega,. að. umræðurnar.
hefðu.vissulega.verið. fróðlegar ..Sá.hængur.
væri.á,.að.ekki.gætu.allir.áhugamenn.hlýtt.á.
fyrirlestur.Friedmans.á.Hótel.Sögu.daginn.
eftir,. því. að. áheyrendur. væru. krafðir. um.
aðgangseyri .. Þetta. hefði. ekki. tíðkast. um.
fyrirlestra. á. vegum. Háskóla. Íslands .. Þeir.
hefðu. ætíð. verið. ókeypis .. Friedman. var.
fljótur.til.svars ..Hann.kvaðst.vilja.mótmæla.
þessari.notkun.orðsins.„ókeypis“ ..Auðvitað.
hefðu.fyrirlestrar.annarra.ekki.verið.ókeypis ..
Greiða. hefði. þurft. fargjald. þeirra,. jafnvel.
einhverja.þóknun,.leigja.fundarsal,.auglýsa.
fyrirlesturinn .. Spurningin. væri. sú,. hverjir.
ættu.að.greiða.fyrir.þetta,.áheyrendur.sjálfir.
eða. hinir,. sem. ekki. sæktu. fyrirlesturinn ..
Sjálfur. væri. hann. þeirrar. skoðunar,. að.
þeir. ættu. að. greiða,. sem. nytu .. Þetta. er.
gamalkunnugt. stef. í. fræðum. Friedmans:.
Ókeypis. fyrirlestur. er. ekki. til. frekar. en.
ókeypis.hádegisverður ..Spurningin.er.aðeins,.
hver. á. að. greiða. reikninginn .. Friedman.
hafði.raunar.stundum.á.orði,.að.einn.helsti.
gallinn. á. sósíalistum. væri,. hversu. góðir.
þeir.vildu.ætíð.vera.fyrir.annarra.manna.fé ..
Ellefta.boðorðið.ætti.að.vera:.„Þú.skalt.ekki.
gera.góðverk.þín.á.kostnað.annarra .“.
Eftir. upptöku. sjónvarpsþáttarins. sat.Friedman.síðdegishóf.á.heimili.Péturs.
Björnssonar. forstjóra. með. nokkrum.
íslenskum. hagfræðingum,. þar. á. meðal.
þeim.dr ..Sigurði.B ..Stefánssyni.og.dr ..Þráni.
Eggertssyni.prófessor ..Pétur.var.einn.dyggasti.
stuðningsmaður. okkar. frjálshyggjumanna.
á. þeirri. tíð .. Friedman. lék. á. als. oddi,. og.
hvíslaði.Þráinn.að.mér:.„Þessi.maður.geislar.
beinlínis. af. gáfum .“. Þá. um. kvöldið. sátu.
Friedman-hjónin. kvöldverð. Verslunarráðs.
Íslands.í.Þingholti.Hótel.Holts ..Steingrímur.
Hermannsson. forsætisráðherra. var. einn.
gesta ..Hann.sat.beint.á.móti.Friedman.og.
spurði:.„Prófessor.Friedman!.Það.getur.vel.
verið,. að. kenningar. yðar. eigi. við. í. stóru.
hagkerfi. eins. og. hinu. bandaríska .. Það.
gilda. bara. önnur. lögmál. um. Ísland .. Væri.
til.dæmis.hægt.að.fylgja.hér.byggðastefnu,.
ef. kenningar. yðar. væru. framkvæmdar?“.
Friedman.svaraði.tafarlaust:.„Nei,.það.væri.
ekki.hægt,.og.það.ætti.ekki.heldur.að.vera.
hægt .“.Einn.forystumaður.atvinnurekenda.
spurði.Friedman,.hvaða.hætta.steðjaði.helst.
að. kapítalismanum .. Ekki. stóð. á. svarinu:.
„Það. eru. kapítalistarnir .. Ef. þið. viljið. sjá.
óvini. kapítalismans,. þá. skuluð. þið. líta. í.
spegil ..Adam.Smith.hafði.rétt.fyrir.sér.um.
það,.að.kapítalistarnir.reyna.alltaf.að.skapa.
sér.einokunaraðstöðu ..Það.er.vegna.þess,.að.
samkeppnin.er.neytendum.í.hag,.þótt.hún.
sé.auðvitað.líka.kapítalistum.í.hag,.þegar.til.
langs. tíma. er. litið .“.Friedman. var. kurteis,.
en. beinskeyttur .. Óspart. var. skálað. yfir.
borðum ..Ég.kvaddi.mér.hljóðs.og.sagði,.að.
erfitt.væri.að.vera.betri.helmingur.Miltons.
Friedmans .. Einum. manni. hefði. þó. tekist.
það,.konu.hans,.Rose.Director ..Bað.ég.fólk.
um. að. skála. fyrir. henni .. Friedman. spratt.
upp.úr.sæti.sínu.og.sagðist.vilja.verða.fyrstur.
til.þess.að.lyfta.glasi.fyrir.konu.sinni ..Hún.
sat.brosandi.og.horfði.blíðlega.á.mann.sinn ..
Þau.virtust.enn.vera.ung.og.ástfangin .
Húsfyllir.var.og.rúmlega.það.á.fyrirlestri.Friedmans. á. Hótel. Sögu. í. hádeginu.
laugardaginn. 1 .. september. 1984 .. Hann.
nefndist. „Í. sjálfheldu. sérhagsmunanna“.
(The. Tyranny. of. the. Status. Quo) .. Þar.
greindi. Friedman. þá. erfiðleika,. sem. væru.
á. umbótum. í. átt. til. atvinnufrelsis,. vegna.
þess. að.gróðinn.af. ríkisafskiptum.dreifðist.
á. fáa,. en. tapið. á. marga .. Ef. tíu. milljónir.
króna. eru. færðar. frá. 100. þúsund. manns,.
þá.tapar.hver.þeirra.100.krónum.og.verður.
þess.lítt.var ..En.ef.sömu.tíu.milljónir.króna.
eru. færðar. til. 100. manna,. þá. græðir. hver.
þeirra. 100 .000,. veit. vel. af. því. og. mun.
4-rett-2006.indd 79 12/8/06 1:41:01 AM