Þjóðmál - 01.12.2006, Blaðsíða 84
82 Þjóðmál VETUR 2006
uppi.á.Íslandi ..„Nei,.blessaður.vertu:.Ef.þú.
hefðir. lært. hagfræði,. þá. hefðir. þú. aðeins.
lært. vonda. hagfræði,. eins. og. var. kennd. í.
nær. öllum. vestrænum. háskólum. á. sínum.
tíma .“. Friedman. var. þó. sjálfur. einhver.
áhrifamesti.hagfræðingur. tuttugustu.aldar ..
Margt.af.því,.sem.hann.hélt.fram,.er.orðið.
að. viðteknum. sannindum,. til. dæmis. að.
verðbólga.sé.alls.staðar.og.alltaf.peningalegt.
fyrirbæri:. Um. peninga. gildi. eins. og. aðra.
vöru,. að. verðið. lækki,. ef. framboðið. eykst.
að.óbreyttri.eftirspurn ..Verðbólga.eða.þrálát.
verðlækkun.peninga.sé.með.öðrum.orðum.
undantekningarlaust. fólgin. í. offramboði.
peninganna ..Friedman.sagði:.„Þetta.kemur.
í. þremur. áföngum .. Fyrst. er. látið. eins. og.
maður. sé. ekki. til .. Síðan. er. reynt. að. gera.
gys. að. manni .. Loks. er. sagt,. að. auðvitað.
skipti. peningamagnið. máli,. en. það. hafi.
allir. vitað. hvort. sem. var,. og. Friedman.
gangi. vitanlega. of. langt .“. Einu. sinni. sem.
oftar.bar.Keynes.á.góma.í.samtölum.okkar ..
Friedman.sagði:.„Það.var.ekki.að.furða,.að.
hagfræðingar.tækju.kenningum.hans.fegins.
hendi ..Hún.gerði.lífið.svo.auðvelt ..Í.kreppu.
átti.maður.bara.að.ýta.á.hnapp,.og.þá.jókst.
framleiðslan .. Ef. þenslan. varð. of. mikil,. þá.
átti.maður.bara.að.ýta.á.annan.hnapp,.og.
þá. minnkaði. hún. aftur .“. Friedman. hélt.
því. sjálfur. fram,. að. ríkið. ætti. í. hagstjórn.
sinni. að. fara. eftir. almennum,. föstum. og.
fyrirsjáanlegum. reglum. og. nýta. eins. og.
auðið. væri. sjálfstýringarmátt. hins. frjálsa.
hagkerfis .. Tilraunir. ríkisins. til. að. jafna.
hagsveiflur. gerðu. oftast. illt. verra .. Hann.
orðaði.þetta.eftirminnilega:.„Ríkisafskiptin.
eru. ekki. lækningin,. heldur. meinsemdin .“.
Friedman.minntist.á.það.við.mig,.að.hann.
hefði. verið. gistiprófessor. í. Columbia-
háskóla.í.New.York.og.Cambridge-háskóla.
á.Englandi ..Á.báðum.þessum.stöðum.hefði.
verið.miklu.meiri.einsleitni.í.skoðunum.en.í.
Chicago ..„Það.var.allir.með.sömu.skoðanir ..
Í. Chicago. reyndum. við. hins. vegar. að.
rökræða .. Þar. voru. sósíalistar,. miðjumenn,.
frjálshyggjumenn ..Þar.voru.keynesverjar.og.
fylgismenn. peningamagnskenningarinnar ..
Ég.hef.hvergi.rekist.á.eins.mikla.einsleitni.í.
skoðunum.og.í.háskólum .“
Sumarið. 1986. sýslaði. ég. sem. oftar. við.rannsóknir. í. Hoover-stofnuninni.
í. Stanford .. Þá. buðu. Friedman-hjónin.
mér. að. heimsækja. sig. og. gista. eina. helgi.
í. sumarhúsi. þeirra. í. sjávarþorpinu. Sea.
Ranch,. um. tveggja. klukkustunda. akstur.
norður.af.San.Francisco ..Ég.gerði.það.og.átti.
með.þeim.tvo.góða.daga ..Friedman.hafði.
nýlokið. við. að. lesa. bók. um. skáldkonuna.
Ayn. Rand. eftir. Barböru. Branden .. Í.
skáldsögum. sínum. boðaði. Rand. stæka.
einstaklingshyggju,.dáðist.að.frumkvöðlum.
og. sköpunarmætti. kapítalismans .. „Það.
hefur. líklega. enginn. snúið. jafnmörgum.
Bandaríkjamönnum.til.frjálshyggju.og.Ayn.
Rand,“.sagði.Friedman ..„En.hún.var.sjálf.
óskaplega. óumburðarlynd .. Aðdáendur.
hennar. minntu. á. trúarsöfnuð .“. Ég. tók.
bókina.um.Rand.með.mér.í.rúmið,.og.það.
blasti.við.af.henni,.að.Friedman.hafði.rétt.
fyrir. sér .. Hann. nefndi. einnig. von. Mises ..
„Hann.var.mjög.óumburðarlyndur ..Hann.
þoldi.fólki.ekki.að.hafa.aðrar.skoðanir.en.
hann.sjálfur ..Ég.er.alveg.ósammála.honum.
um.eðli.og.aðferðir.hagfræðinnar ..En.það.
var.ekki.hægt.annað.en.bera.virðingu.fyrir.
honum.vegna.hugrekkis.hans.og.þolgæðis ..
Annars.var.hann.miklu.betri.en.lærisveinar.
hans .“.Ég.minntist.á.heimspekinginn.Karl.
Popper,.en.ég.hafði.sumarið.1985.átt.þess.
kost. að. hitta. Popper. á. heimili. hans. og.
tala. lengi. við. hann .. „Ég. kynntist. Popper.
í.Mont.Pèlerin-samtökunum.og.hef.alltaf.
talið. mig. lærisvein. hans. um. vísindalegar.
aðferðir,“. sagði. Friedman .. „Ritgerð. mín.
um. aðferðir. staðreyndahagfræðinnar. var.
tilraun. til. að.beita. kenningum.Poppers. á.
hagfræðina .“. Sumarhús. Friedman-hjón-
4-rett-2006.indd 82 12/8/06 1:41:03 AM