Þjóðmál - 01.12.2006, Blaðsíða 91
Þjóðmál VETUR 2006 89
Í.framhaldi. af. frásögn. hér. að. framan.um. Svein. Björnsson,. má. víkja. að. þeim.
ágreiningi.sem.nýlega.hefur.staðið.um.hversu.
víðtækt.vald.forseta.Íslands.sé.—.eða.ætti.að.
vera ..Ljóst.er.að.stefna.Sjálfstæðisflokksins.
í. því. efni. hefur. verið. óbreytt. frá. upphafi.
fimmta.áratugarins ..Það.er.að.forsetinn.ætti.
ekki.að. fara.með.beint.pólitískt.vald,.gæti.
samkvæmt. því. ekki. hafnað. staðfestingu.
laga. sem. Alþingi. hafði. sett .. Ég. heyrði. þá.
Ólaf. [Thors]. og. Pétur. [Magnússon]. ræða.
þetta. efni. sumarið. 1943. og. voru. þeir.
alveg. sammála. um. það. og. tengsl. þess. við.
grundvallarreglur.þingræðisins ..
Ég. fann. nýlega. í. skjölum. föður. míns.
minnisblað. frá. Sveini. Björnssyni,. frá. því.
í. september. 1946 .. Það. er. merkt:. „Algert.
trúnaðarmál .“.Ég.rýf.þó.engan.trúnað.með.
því.að.birta.það,.því.efnið.var.í.reynd.opin-
berað.þegar.Sveinn.forseti.lagði.það.fram.á.
ríkisráðsfundi ..
Það. verður. að. teljast. líklegt. að. Sveinn.
hafi. þá.um. skeið. verið. sannfærður.um.að.
nýsköpunarstjórnin. myndi. brátt. springa.
vegna.þess.ágreinings.sem.í.uppsiglingu.var.
í.ríkisstjórinni.um.varnamál.og.samninginn.
um. Keflavíkurflugvöll. við. Bandaríkin ..
Hann. hafi. því. viljað. tjá. sig. um. hlutverk.
forseta.Íslands,.áður.en.þreifingar.um.nýja.
ríkisstjórn.hæfust ..
Það.virðist.vera.að.Sveinn.Björnsson.geri.
nú. minni. kröfur. um. vald. forsetanum. til.
handa.en.hann.hafði.áður.gert ..Þessi.afstaða.
Sveins. hefur. haft. raunhæft. og. reyndar.
sögulegt. gildi,. sem. sést. á. því. að. Vigdís.
Finnbogadóttir. studdist. við. kenningar.
Sveins. Björnssonar. er. hún. hafnaði. áskor-
unum. um. að. staðfesta. ekki. lögin. um.
Evrópska.efnahagssvæðið.(EES) .
Í. minnisblaði. Sveins. Björnssonar. segir.
orðrétt:
„Gildandi. stjórnarskrá. lýðveldisins.
Íslands,.sem.sett.var.af.Alþingi.og.staðfest.af.
yfirgnæfandi. meiri. hluta. þjóðarinnar. með.
þjóðaratkvæði,.hefir.að.geyma.ákvæðin.um.
skipulagningu.æðsta.valds.ríkisins,.—.sem.
í. lýðræðislöndum. á. að. vera. í. höndum.
þjóðarinnar.sjálfrar,.—.svo.það.njóti.sín.sem.
bezt. í. raun.og. framkvæmd ..Stjórnarskráin.
felur. meðal. annars. í. sér. ákvæði. um. vald.
forseta. lýðveldisins. og. vald. Alþingis .. Með.
stjórnarskránni. frá. árinu. 1944. var. vald.
forseta. lýðveldisins. gert. nokkru. minna. en.
áður.var.vald.konungs .
Af.þessu.leiðir.að.líkur.fyrir.því.að.forseti.
lýðveldisins. geti. haft. áhrif. á. ákvarðanir.
Alþingis. eru. enn. minni. en. áður. var.
um. konung,. þótt. áður. væri. þetta. mjög.
takmörkum. bundið .. Hann. getur. nú,. svo.
sem.konungur.fyrr,.aðeins.lagt.fyrir.Alþingi.
þær. tillögur,. sem. eru. í. samræmi. við. vilja.
þess.löglega.ráðuneytis,.sem.situr.á.hverjum.
tíma. og. aðeins. veitt. þeim. samþyktum.
Alþingis. gildi,. sem. löglegt. ráðuneyti,. eða.
einstakir.ráðherrar.þess,.taka.ábyrgð.á .
Með.hliðsjón.af.þessu.má.draga.í.efa.hvort.
forseti. lýðveldisins. hefir. stjórnskipulegan.
eða. annan. rétt. til. þess. að. reyna. að. beita.
áhrifum. við. Alþingi. um. mál,. sem. eru. til.
meðferðar. þingsins .. Þótt. komið. geti. fyrir.
að.forseti.telji.sér.skylt.að.gera.slíkt,.tel.ég.
ekki.rétt.að.gera.það.nú,.í.þessu.máli,.með.
sérstöku.tilliti.til.þeirrar.gætni,.er.sýna.ber.
um.fordæmi.meðan.venjur.hins.nýstofnaða.
lýðveldis. eru. að. mótast,. á. grundvelli.
gildandi.stjórnarskrár.óbreyttrar .
Þessa. afstöðu. mína. óska. ég. að. tjá.
ráðuneytinu.á.ríkisráðsfundi .“.
Í bók Ásgeirs Péturssonar, Haustlitum, segir svo (bls. 205–206):.
Valdmörk.forsetaembættisins.gagnvart.Alþingi
Minnisblað.Sveins.Björnssonar
4-rett-2006.indd 89 12/8/06 1:41:13 AM