Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2014, Page 57

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 90. árg. 2014 53
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
aldursskiptingu þjóða leiða til þess að hlutfallslega færri verða
til að afla tekna fyrir velferðarþjónustuna og hver aldraður
einstaklingur nýtir þjónustuna í lengri tíma (Glendinning, 2003).
Jafnframt eru fjölskyldur eldri borgara vanbúnari til að veita
þeim þá aðstoð sem venja hefur verið. Fjölskyldur eru minni í
kjölfar færri barneigna, konur stunda launavinnu utan heimilis
og búferlaflutningar hafa aukist. Því eru líkur á að aldraðir
fái minni aðstoð frá ættingjum og vinum og finni jafnvel fyrir
félagslegri einangrun. Þörfin fyrir opinbera aðstoð mun því
aukast (Alaszewski o.fl., 2004; Hébert o.fl., 2003a, 2003b).
Þrátt fyrir þær þjóðfélagsbreytingar er það stefna stjórnvalda
víðast hvar í heiminum að styðja beri aldraða til að búa sem
lengst á heimilum sínum. Hér á landi kom þessi stefna þegar
fram í lögum um málefni aldraðra frá árinu 1999 og hefur verið
leitast við að útfæra hana síðan (Lög um málefni aldraðra
nr. 125/1999). Á liðnum árum hafa ríki og sveitarfélög lagt
áherslu á að auka heimaþjónustu, bæði heimahjúkrun og
félagsþjónustu, til að gera öldruðum fært að búa áfram heima
(Heilbrigðis­ og tryggingamálaráðuneytið, 2003, 2006; Hlíf
Guðmundsdóttir, 2008; Sigurveig H. Sigurðardóttir, 2010). Til
að styrkja þá stefnu var tekin ákvörðun um að flytja ábyrgð á
málefnum aldraðra til sveitarfélaganna fyrir lok árs 2012, líkt og
gert var með málefni fatlaðra (Velferðarráðuneytið, 2008), en
nokkur töf hefur þó orðið á þeirri framkvæmd.
Þrátt fyrir að stór hluti aldraðra þurfi litla sem enga
opinbera aðstoð vegna heilsumissis er það staðreynd að
heilsufarserfiðleikar, eins og hjartasjúkdómar, lungnasjúkdómar,
gigt, slag, heilabilun og sykursýki, gera í auknum mæli vart
við sig samfara hækkandi aldri (Kodner, 2009; Mur­Veeman
o.fl., 2003). Aldraðir eru einnig viðkvæmari fyrir áföllum og
veikindum, svo sem föllum og inflúensu, og þeir eru lengur að
ná sér. Undir lok tuttugustu aldar varð það sjónarmið ríkjandi
að dvöl á bráðasjúkrahúsum væri einungis réttlætanleg þegar
um alvarleg veikindi væri að ræða sem krefðust tafarlausra
úrlausna. Þetta sjónarmið hefur ýtt undir þá stefnu að
heimaþjónusta fyrir aldraða verði efld og jafnframt samþætt
annarri þjónustu. Með því móti má sinna eldri borgurum heima
þegar bráðaástand er liðið hjá (Alaszewski o.fl., 2004; Billings
o.fl., 2004).
Umönnun aldraðra heima fellur að hluta til undir skilgreind
verkefni heilbrigðisþjónustu og að hluta til undir félagslega
þjónustu (Kodner, 2006). Þarfir þeirra eru fjölbreyttar og
meðferð við sjúkdómum getur verið mjög flókin. Margar
starfsstéttir, eins og læknar, hjúkrunarfræðingar, sjúkraliðar,
sjúkraþjálfarar, iðjuþjálfar, sálfræðingar, félagsráðgjafar og
félagsliðar, taka þátt í þjónustunni í mismunandi mæli en
þurfa í öllum tilvikum að vinna saman til að stuðla að vellíðan
skjólstæðingsins (Hébert o.fl., 2003b; Mur­Veeman o.fl., 2003).
Eftir því sem þjónustan verður umfangsmeiri og flóknari og
skiptist á fleiri aðila er hætt við að samfellan í þjónustunni verði
minni, upplýsingaflæði tregara, þörfum einstaklingsins sé ekki
sinnt, þeir falli á milli þjónustukerfa eða að tvíverknaður eigi
sér stað (Alaszewski o.fl., 2004; Hébert o.fl., 2003a; Hébert
o.fl., 2008b). Því hefur á liðnum árum verið hvatt til þess að
samræma þjónustuna við þessa einstaklinga þar sem horft er
á þarfir þeirra í heild sinni. Til þess þarf að samþætta alla þætti
þjónustunnar (Kodner, 2006).
Í þessari grein verður athyglinni beint að rannsóknum sem
fjalla um samþættingu heilbrigðis­ og félagsþjónustu fyrir
aldraða sem búa á heimilum sínum. Þetta er mikilvæg
þekking fyrir hjúkrun. Stjórn og skipulagning heimahjúkrunar
er yfirleitt í höndum hjúkrunarfræðinga, útskriftaráætlanir
af sjúkrahúsum eru settar upp af hjúkrunarfræðingum og
þjónustustjórar í samþættingarverkefnum um allan heim eru
yfirleitt hjúkrunarfræðingar eða félagsráðgjafar (Leichsenring,
2004a; Somme o.fl., 2007; Weiner o.fl., 2003).
Orðið samþætting er þýðing á enska orðinu integration,
komið af latneska orðinu integrare sem þýðir að gera heilt
eða fullkomna, fella saman í eina heild (Örn og Örlygur, 1984).
Margar og mismunandi skilgreiningar hafa verið settar fram
varðandi hugtakið samþætt heilbrigðis­ og félagsþjónusta
en hingað til hefur engin ein skilgreining náð fótfestu (Bravo
o.fl., 2008; Kodner, 2009; Kodner og Spreeuwenberg, 2002;
Vondeling, 2004). Skortur á sameiginlegri skilgreiningu og
sameiginlegri hugtakanotkun gerir hins vegar allar rannsóknir
og þróun á samþættri þjónustu erfiðari og mat getur orðið
snúið og samanburður óraunhæfur (Kodner, 2009; Stein og
Rieder, 2009). Í þessari grein tökum við mið af lýsingu Leutz
(1999) en nánar verður sagt frá henni er aðferð verður lýst.
Tilgangur og rannsóknarspurningar
Tilgangur okkar í þessari grein er að varpa ljósi á það hvernig
samþættingu heilbrigðis­ og félagsþjónustu fyrir eldri borgara
er best fyrir komið. Við munum leita svara við eftirfarandi
rannsóknarspurningum:
1. Hver eru markmið samþættrar heilbrigðis­ og félagsþjónustu
fyrir aldraða?
2. Hvað einkennir árangursrík verkefni á sviði samþættingar
heilbrigðis­ og félagsþjónustu fyrir aldraða?
AÐFERÐ
Til að svara rannsóknarspurningunum var framkvæmd ítarleg
leit að fræðilegu efni um skilgreiningu, markmið og útfærslu
samþættingar heilbrigðis­ og félagsþjónustu og rannsóknum á
árangri samþættingarverkefna. Gagnasöfnunin var að mörgu
leyti flókin þar sem samþætt þjónusta er mjög víðtækt hugtak.
Leitarorð voru: Integrated care, integration, elderly, health care,
social care og models of care og voru þau notuð í ýmsum
samsetningum. Leitað var í gagnasöfnunum PubMed, Scopus,
Chinal og Gegni og miðað var við árin 2000­2010. Jafnframt
takmarkaðist leitin við alþjóðlegar greinar á ensku og við verkefni
sem beindust að samþættingu heilbrigðis­ og félagsþjónustu.
Hins vegar voru rannsóknir sem beindust að samþættingu
ólíkra þjónustueininga innan heilbrigðiskerfisins, svo sem milli
bráðasjúkrahúsa og heilsugæslu, útilokaðar. Rannsóknirnar, sem
til greina komu voru einnig takmarkaðar við eldra fólk og Evrópu,
og Norður­Ameríku þar sem heilbrigðiskerfi og hefðir eru svipaðar
því sem við þekkjum hér á landi. Lögð var áhersla á greinar