Þjóðmál - 01.03.2011, Side 48

46 Þjóðmál VOR 2011
vegar á Landsvirkjun og sjávarútveginum
að starfrækslugjaldmiðill Landsvirkjunar
er dollar . Skuldir sjávarútvegarins geta
því lækkað við styrkingu krónunnar, ólíkt
skuldum Landsvirkjunar .
Skuldir sjávarútvegarins hafa vissulega
hækkað mikið . Er það í takt við önnur áföll
sem íslenskt efnahagslíf hefur orðið fyrir í
kjölfar þeirra hörmunga sem hér riðu yfir
árið 2008 . Nokkuð dökk mynd er dregin
upp í áðurnefndri skýrslu af skuldastöðu
sjávarútvegarins, en sömu sögu má segja um
atvinnulífið allt, skuldastaðan versnaði heilt
yfir . Enda fór svo að mörg fyrirtæki enduðu
í gjörgæslu hjá bönkunum, ekki einungis
sjávarútvegsfyrirtæki . Helsti munurinn
á íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum og
öðrum íslenskum fyrirtækjum er sá að
þau fyrrnefndu hafa nær allar sínar tekjur
í erlendri mynt . Því er óhætt að segja að
erlendar lántökur voru, og eru, ekki jafn­
áhættusamar fyrir íslensk sjávar útvegs­
fyrirtæki og önnur fyrirtæki .
Það er jafnframt heldur ósanngjarnt að
taka eina atvinnugrein, sem styr hefur staðið
um, og segja að skuldirnar séu allt of miklar .
Það er ómálefnaleg umræða að stilla um­
ræðunni upp á þann veg að útgerðarmenn
hafi farið illa að ráði sínu, skuld sett sig
um of og því eigi að gera kvótann upp­
tækan, en megnið af skuldunum er þó
séu ekki sambærileg sjávarútvegsfyrirtækjum, að því leyti
að þau búi við lægri fjármagnskostnað og hafi minni
endurfjármögnunarþörf . Ég er þessu ekki fyllilega sammála,
því helstu eignir sjávarútvegsfyrirtækja eru fastafjármunir .
Undir þann flokk falla skip, annar búnaður og kvóti . Þó
svo að kvóti sé flokkuð sem óefnisleg eign, þá er tekjuflæðið
sem stafar af þessari eign raunverulegt og rekjanlegt, ólíkt
t .d . viðskiptavild . Virkur markaður er jafnframt með kvóta,
en enginn kaupir viðskiptavild eina og sér . Kvóti er því
talsvert frábrugðinn hvað þetta snertir . Sjávarútvegsfyrirtæki
verður ekki rekið án kvóta, en til að styrkja stöðu sína á
markaði tóku fyrirtækin lán fyrir kvótakaupum . Alþekkt
er að fyrirtæki með mikið af efnislegum eignum, t .d .
flugfélög, séu með hátt hlutfall skulda . Að sama skapi
þolir sjávarútvegurinn einnig hátt hlutfall skulda . Hvert
hámarkshlutfall þeirra er, er svo annað mál .
einmitt til komið vegna kaupa á honum .
Þeir voru leikendur á markaðinum, en
stjórnuðu ekki þróun hans .13 Í því ljósi hafa
jafnvel verið settar fram hugmyndir um að
íslensk stjórnvöld ættu að neyða eigendur
of skuldsettra sjávarútvegsfyrirtækja til að
samþykkja ríkisaðstoð gegn eignarhlut í
fyrirtækjunum .14 Jafnvel ætti hið opinbera
einfaldlega að taka yfir tæknilega gjaldþrota
sjávarútvegsfyrirtæki í heild sinni .
Því er svo til að svara að í fyrsta lagi á
ríkið einungis einn banka, Landsbankann .
Ríkið gæti því augljóslega ekki beitt
áhrifum sínum nema í gegnum hann .
Slíkt væri þó alls ekki réttlætanlegt, nema
að því gefnu, að brýnir hagsmunir væru í
húfi, þ .e . séð væri fram á að fyrirtækið gæti
ekki staðið við skuldbindingar sínar . Þá
þyrfti ríkið augljóslega ekki að snúa upp
á hendur neins, fyrirtækið væri einfaldlega
tekið til gjaldþrotaskipta og skiptastjóri
færi með eigur þess samkvæmt lögum þar
um . Ekki á að gera fyrirtæki gjaldþrota
einungis vegna þess að ríkið hefur það á
stefnuskrá sinni að eignast kvótann aftur
til úthlutunar . Engin lagaleg sanngirni
væri fólgin í slíkri aðgerð .
Að lokum langar mig að benda á hrópandi
ósamræmi í skýrslunni:
Misjafnt er þó eftir atvinnugreinum hversu
há þessi kennitala má vera . Þar sem lítil
endurfjárfestingaþörf er og félög búa við
lágan fjármagnskostnað þá má þessi kennitala
vera hærri . Hvorugt á nú við um íslenskan
13 Í því samhengi má benda á ábyrgð lánastofnana,
en fljótlega eftir að bankarnir voru einkavæddir ruku
skuldir sjávarútvegsfyrirtækja upp . Vert er að benda
á hæstaréttardóm nr . 678/2008 . Málið var höfðað af
eiganda minnihluta vegna umboðs sem meirihluti stjórnar
hafði veitt framkvæmdastjóra til að ráðstafa málum, sem
vanalega þarf stjórnarsamþykki til, á þann veg sem honum
sýndist . Í því máli hafði lögmaður stjórnarminnihluta
varað bankann við að umboð stjórnarmeirihluta væri mjög
vafasamt . Dómurinn féllst á að umboðið væri ólöglegt .
14 Ólafur Margeirsson hagfræðingur hefur m .a . sett fram
þessa hugmynd .