Þjóðmál - 01.12.2010, Blaðsíða 45

Þjóðmál VETUR 2010 43
Tækifæri og áskoranir vegna
ferðaþjónustu og auðlindanýtingar
Vaxandi áhugi á ferðaþjónustu á norð-urskautssvæðinu er skiljanlegur og
hefur umferð skemmtiferðaskipa aukist
gríðarlega yfir sumarmánuðina . Nú í sumar
sigldu 42 skemmtiferðaskip að ströndum
Græn lands og voru 4 .200 farþegar um borð
í því stærsta . Á sama tíma og aukið aðgengi
og áhugi á norðurskautssvæðinu er sem lyfti-
stöng fyrir efnahag heimamanna eru blik ur
á lofti varðandi öryggismál skipanna .
Í heimsókn nefndarinnar til Grænlands
varð okkur ljóst að þegar kemur að björg-
unar aðgerðum eru fáar samskiptareglur
í gildi og innviðirnir veikir, þrátt fyrir að
löndin í kring hafi með sér ágætt samstarf .
Staðreyndin er sú að ef nauðsyn krefði væri
getan til að bjarga hundruðum manna (eða
jafnvel þúsundum) af víðáttumiklum haf-
svæðum norðurskautsins einfaldlega ekki
fyrir hendi . Þarna væri þörf á mun víðtækara
samstarfi og samnýtingu bæði borgaralegra
og hernaðarlegra aðila . Við þessar aðstæður
gæti NATO lagt sitt af mörkum með sam-
stilltri leitar- og björgunaraðgerð . NATO
rekur nú þegar hamfarasamhæfingarstöð,
Euro-Atlantic Disaster Response Coord in-
ation Centre (EADRCC), í Brussel, sem
gæti verið fyrirmynd að því úrræði sem
þyrfti að vera til staðar í neyðartilvikum
á norðurskautssvæðinu . Þessi fyrirmynd
er sérstaklega mikilvæg þegar haft er í
huga að EADRCC-miðstöðin er nú þegar
í samstarfi við Rússland, sem einnig er
norðurskautsríki, og aðra samstarfsaðila
bandalagsins um aðstoð í kjölfar stórslysa .
* * *
Nýting auðlinda fer einnig vaxandi á
svæðinu og má þar helst nefna auknar
fiskveiðar og aukið aðgengi að olíu og
gasi . Þessar auðlindir og ráðstöfun þeirra
heyra beint undir viðkomandi ríkisstjórnir
norðurskautsríkjanna sjálfra og hefur
bandalagið því ekki beinu hlutverki að
gegna þar .
Samstarf allra
norðurskauts ríkja mikilvægt
Engu að síður ætti NATO að vera um-hugað um að samstöðu norðurskauts-
ríkjanna innan bandalagsins sé viðhaldið .
Eins og er styðja allar norðurskautsþjóð irn ar
hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna sem
lagaramma fyrir norðurskautssvæðið, þó svo
að bandaríska þingið hafi ekki enn stað fest
sáttmálann . Þrátt fyrir minni háttar deilur
um landsvæði og skilgreiningaratriði hafa
samningaviðræður, hvort sem er tvíhliða eða
fjölþjóða, einkennst af samvinnu og gengið
vonum framar . Auk hafréttarsátt mála
Sameinuðu þjóðanna er Norðurskauts ráðið
mikilvægur samráðs- og samstarfsvett-
vangur ríkisstjórna þeirra landa sem liggja á
eða að norðurskautinu, þ .e . Bandarík janna,
Danmerkur (v . Grænlands), Finnlands,
Íslands, Kanada, Noregs, Rússlands, og
Svíþjóðar, auk sex helstu samtaka þeirra
frumbyggja sem þar búa . Þátttaka Rússlands
í ráðinu eykur styrk þess til að stuðla að
áframhaldandi friðsamlegum samskiptum á
norðurskautssvæðinu . Afar mikilvægt er að
öll norðurskautsríkin hafi aðgang að þeirri
umræðu og stefnumótun sem fer fram um
málefni svæðisins .
Á þessu sviði getur NATO sýnt stuðning
við þann alþjóðlega lagaramma sem í gildi
er . Bein aðkoma bandalagsins gæti aftur á
móti haft truflandi áhrif á samningaviðræður
ríkjanna . Í umræðu allra málsaðila hefur því
endurtekið verið haldið á lofti að hervæðing
norðurskautssvæðisins væri ekki neinum
til góðs . Með það að leiðarljósi getur
bandalagið orðið að liði við að tryggja að