Þjóðmál - 01.09.2012, Blaðsíða 80

Þjóðmál haust 2012 79
mjög afdráttarlausum hætti að eignarréttur
víki fyrir rétti til lífs . Þar stendur:
Vér vitum að Guð hefur ekki gert neinn
svo háðan miskunn annars manns að hann
megi svelta hann ef honum býður svo við
að horfa . Guð sem er herra og faðir vor
allra hefur ekki gefið neinu barni sínu
slíkan eignarrétt yfir einstökum hlutum
þessa heims að þurfandi bróðir hafi ekki
rétt á gæðum sem það á umfram nauðsyn .
Þeim þurfandi sem býr við sáran skort
verður því ekki með réttu neitað um þetta .
Enginn getur því með réttu haft vald yfir
lífi annars í krafti eignarréttar …1
Það mætti tína til fleiri dæmi af svipuðu
tagi en ég læt það vera og sný mér að
mynd Einars Más af frjálshyggjunni en
hún er sú einföldun sem mestu skiptir fyrir
málflutning hans .
Mynd Einars Más
af frjálshyggjunni
„Frjálshyggja er,“ segir Einar Már (á bls . 28)
„fyrst og fremst skýr og afmörkuð kenning í
hagfræði .“ Hann segir líka að nú um stundir
boði hún að það skuli „einkavæða allt,
… afnema allar reglugerðir … draga sem
mest úr félagsaðstoð, fela hana annað hvort
gróðafyrirtækjum eða afnema hana með
öllu, hnekkja valdi stéttarfélaga og þar fram
eftir götunum“ (bls . 32–33) . Í framhaldinu
skilgreinir hann frjálshyggju sem einhvers
konar hagfræðilega rörsýn á tilveruna og
reynir að gera sem minnst úr tengslum
hennar við frjálslyndi og hugsjónir um
réttarríki og sjálfræði einstaklinga yfir eigin
lífi (sjá t .d . bls . 35) . Hann bætir því svo við
að frjálshyggjumenn líti á þessa hagfræði sem
vísindalegan sannleika af ætt raunvísinda
(bls . 43) . Hér er vitaskuld allmikil einföldun
á ferðinni því sumir af helstu talsmönnum
frjálshyggju hafa vefengt allan vísindalegan
stórasannleika um mannlífið og litið á
hagfræði sína sem hugvísindi eða túlkun á
hugsun fólks og hegðun . Í þessum hópi má
ef til vill frægastan telja Austurríkismann-
inn Friedrich Hayek (1899–1992), sem
vel að merkja taldi bæði rétt að ríkið ræki
félagsleg velferðarkerfi og að stéttarfélög
væru nauðsynleg fyrir atvinnulíf nútímans .
Ef frjálshyggja nútímans er eins og
Einar Már lýsir henni þá er hún ekki
ríkjandi stefna því ríkisumsvif hafa aukist
undanfarna áratugi, reglugerðum fjölgað og
velferðarkerfi haldið áfram að starfa — sumir
angar þeirra stækkað og aðrir minnkað eins
og gengur . Rök Einars Más líta út eins og
hann sé að elta ólar við menn sem aðhyllast
stjórnleysi og hugsa ekki um neitt nema
peninga . En hann virðist samt álíta að með
þeim hafi hann rekið alla á stampinn sem
eitthvað vilja draga úr miðstýringu og nota
markaðslausnir á fleiri sviðum en gert er . Hér
held ég að Einari Má og fleiri andmælend-
um frjálshyggju sé kannski nokkur vorkunn .
Það er erfitt að glíma við stefnu sem fáir
gang ast við en litar sjónarmið margra,
bæði jafnaðarmanna og íhaldsmanna, sjálf-
stæðismanna og Evrópusambands sinna,
blá eygra tæknihyggjumanna sem trúa á
enda l ausar framfarir og svartsýnna efa-
hyggju manna .
Það sem mér sýnist þessi sundurleiti hóp-
ur sem hefur mótast af frjálshyggjuhefðinni
eiga sameiginlegt er viðleitni til að leysa
pólitísk vandamál án þess að draga úr
frelsi manna . Þeir taka dreifstýringu og
markaðsbúskap að jafnaði fram yfir valdboð
og miðstýringu og lýsa fylgi við lýðræði og
réttarríki . Þeir eru misvitrir eins og gengur,
og ráð þeirra ekki öll jafn góð . Frjálshyggja
af þessu tagi er talsvert ólík þeirri skoðun
sem Einar Már kallar frjálshyggju og ég held
að fremur fáir gangist við . Þetta útilokar þó
ekki að eitthvað sé hæft í málflutningi hans,