Þjóðmál - 01.09.2012, Qupperneq 89

88 Þjóðmál haust 2012
fyrir því að þannig var það bara í líkönum
hans, og að Keynes til mikillar undrunar
tók hann eftir því að „it is an outstanding
characteristic of the economic system in
which we live that, whilst it is subject to
severe fluctuations in respect of output and
employment, it is not violently unstable“
(kafli 18, 3 . hluti) .[2] Líkan Keynes var því
rangt, hann sá það sjálfur og viðurkenndi,
en ríghélt í það engu að síður og notaði til
að rökstyðja ríkisafskipti og miðstýringu
hins opinbera .
Höfundur eyðir mörgum orðum í að
gagn rýna mælingar á vergri landsfram leiðslu
og hagvexti (bls . 93 o .áfr .) og er það vel, en
er fljótur að grípa í slíka tölfræði þegar það
hentar honum, t .d . til að bera saman Sví þjóð
og Bandaríkin . Svipaða sögu má segja um
aðra tölfræði og „mælikvarða“ — þeim er
mörgum hverjum hafnað en eru jafnharðan
dregnir upp þegar höfundi þykir það þjóna
málstað sínum . Til dæmis séu mælikvarðar
á „markaðsfrelsi“ alveg ómögulegir og byggi
á „röngum forsendum“ (bls . 78), en það þó
nefnt að Svíþjóð sé „samkeppnis hæfasta
land í heimi“ (bls . 122) samkvæmt ein-
hverri vísitölusmíðinni, og það talið Svíþjóð
til tekna, og forsendur þeirrar vísitölu ekki
dregnar í efa .
Gamlir og morðglaðir kommúnistar fá
hrós hér og þar í bókinni . Maó „mátti eiga
að hann stuðlaði að auknu læsi“ (bls . 122)
og tryggði öllum „lágmarks heilsugæsl[u]“
(bls . 122) . (Kannski var sú heilsugæsla
svipuð þeirri kúbversku — opin öllum
og „ókeypis“, en lyfin bara aðgengileg á
svörtum markaði fyrir erlendan gjaldeyri?)
Sagnfræði Stefáns er líka áhugaverð . Að
mati höfundar (bls . 84) er hægt að tala um
„jafnaðarskeiðið“ eða „ríkisþátttökuskeiðið“
í Bandaríkjunum (1945–1980) og „frjáls-
hyggjuárin“ (1980–2008), þar sem ríkis-
valdið bandaríska hefur raunar kald hæðn-
is lega þanist út á hinu síðara tíma bili mið að
við hið fyrra, bæði í formi skatt heimtu og
reglugerða . Skömmu síðar er hið banda-
ríska heilbrigðiskerfi tekið á beinið og það
kallað dýrt og banvænt nýburum, en þá er
gripið til tölfræði „frjálshyggju áranna“ sem
eru jafnframt þau ár þar sem ríkis valdið í
Bandaríkjunum þandi sig hvað mest út
í heilbrigðismálum, að evrópskri fyrir -
mynd . Öllu ægir því saman í bókinni, og
það plokkað út sem hentar boðskap höf-
undar, sem er sá að Bandaríkin séu „gósen-
land“ markaðshyggjunnar (bls . 84), frjáls-
hyggjunnar og „kreddunnar“, og þar varð
hrun .
Stefán lætur ekki staðar numið við að
handvelja tölfræði, tímabil og lönd til að
undirstrika mátt hentistefnunnar . Hann
gagnrýnir líka heilu bækurnar út frá
inngangsorðum þeirra, í stað þess að lesa
bækurnar og sjá að núverandi gagnrýni
hans á þær hefur í raun verið svarað . Árás
Stefáns á hina svokölluðu athafnafræði (e .
praxeology) Ludwigs von Mises (bls . 55–
56) ber þess sterklega merki .
Hvað sem því líður er margt í bók
Stefáns sem er vert að hugleiða og taka til
umhugsunar . Sú söguskoðun hans, að það
hafi verið tiltekinni hugmyndafræði að
kenna að hið íslenska hagkerfi varð fyrir
miklum skelli haustið 2008, er rétt . Hug-
myndir stjórna hugarfari almennings . Þær
eru grundvöllur samfélagsins hverju sinni .
Nái hugmyndir um tiltekið fyrirkomulag
ríkisins að heilla hug almennings er líklegt
að því fyrirkomulagi ríkisins verði komið á .
Verði það vinsæl hugmynd að ríkisvaldið
eigi eitt að geta ákveðið hvaða peninga
einstaklingar og fyrirtæki þeirra eigi að nota
til að stunda viðskipti með mun ríkisvaldið
taka að sér einokunarvald í peningaútgáfu .
Ef hægt er að sannfæra almenning um
þá hugmynd að ríkisvaldið eigi að lána
áhættusæknum bönkum „til þrautavara“
þegar fjárhættuspil þeirra kemst í ógöngur