Félagsbréf - 01.06.1961, Qupperneq 20

ALEXANDER COWIE:
Nýja gagnrýnin er að verða gömul
Höfundur þessarar greinar, Alexander Cowie, hefur um langt árabil verið pró-
fcssor í enskum og amerískum bókmenntum við Westlcyan University í Bandaríkjunum.
Hann kom við hér í Reykjavík fyrir rúmu ári á leið sinni frá meginlandi Evrópu
til Bandaríkjanna og hclt tvo fyrirlestra á vegum Háskóla íslands, en annar þeirra
fjallaði um sama efni og grein sú, sem hér birtist f íslenzkri þýðingu. Bitstjóri Fé-
lagsbréfa fór þá fram á það við prófessor Cowie, að hann léti ritinu í té grein um
nýgagnrýnina, og: varð hann fúsiega við þeim tilmœlum. Er ánægja að því að geta
flutt lesendum umsögn hans um þetta athyglisverða fyrirbrigði í bókmenntum nútímans.
Jþess sér ýmis merki, að hin svonefnda nýja gagnrýni, sem verið hefur
nærri alls ráðandi undanfarin þrjátíu ár, hafi nú að mestu runnið
skeið sitt á enda sem stefna bókmenntalegs eðlis. Þetta var afsprengi tíma-
bils, sem hafði meiri áhuga á aðferðum og skilgreiningum en sköpun.
Þegar árið 1928 veitti George Santayana því athygli, að mikilvægar veðra-
breytingar voru farnar að gera vart við sig á sviði lista og bókmennta:
það „andrúmsloft“, sem hann hafði alizt upp í sem unglingur, „var mettaÖ
tilfinningum skálda og annarra, sem voru snortnir trúarlegum áhuga eða
trúarlegum dapurleik. Fegurðin (sem nú má ekki nefna á nafn) var þá
lifandi veruleiki eða kveljandi vöntun, jafnt á nóttu sem degi; sagan
hljómaði í eyrum okkar: og jafnvel sálarfræðin eða sálfræðileg skilgrein-
ing á listaverkum gat ekki numið á brott hina mannlegu eiginleika listar-
innar. Hún var hinn mikli minnisvarði okkar, hin stórfenglega opinberun
og skýring á því, hverju sálin hafði nærzt á, hvaða kjör hún hafði búið
við á sínum betri dögum. En nú virðist sem skilgreiningin og sálarfræðin
standi ein uppi; allur andlegur áhugi er glataður, sálin þarfnast einskis
lengur. í þessu efni hefur hugur mannsins þornað upp; listin er orðin
takmark í sjálfu sér, sem rannsaka þarf á vísindalegan hátt eins og hvert
annað caput mortuum: og þá er engu síður búið að ganga af lífrænum þætti
viðfangsefnisins — skrásetningu mannlegra tilfinninga og mannlegs álits —
dauðum.“