Fréttablaðið - 03.12.2016, Blaðsíða 30

aðdáandi Star Wars. Þetta er ótrú-
lega skemmtilegur aldur þegar þau
eru að uppgötva heiminn. Maður
á að gera allt sem maður getur til
að halda þessari forvitni á lífi. Mig
langar til þess að hann búi í heimi
sem er fallegur og spennandi. Ég veit
að ef við eflum áhuga barna á vísind-
um og náttúrunni þá smám saman
færumst við í þá átt að heimurinn
verður betri. Við leysum vandamál
sem við stöndum andspænis og svo
framvegis.
Auðvitað vil ég breyta heim-
inum. Og finnst fínt að byrja smátt
og hugsa staðbundið. Ég er enginn
Elon Musk, sem framleiðir rafbíla til
þess að koma á byltingu. En ég bara
veit að við þurfum að horfa upp í
himininn til að sjá hvað við erum
hluti af stórri heild. Ég held að fólk
sem færir okkur skilning sé fólk sem
breytir heiminum. Hvort sem það
eru vísindamenn eða listamenn.
Þetta er nátengt, listir og vísindi í
þessu samhengi.“
Vanmáttur og auðmýkt
En þyrmir aldrei yfir hann þegar
hann hugsar um alheiminn?
„Jú, sérstaklega þegar maður
hugsar um upprunann og þróunina
á endalokunum. Hvað heimurinn er
virkilega stór. Stundum kemur til-
finning upp í hugann eins og maður
skynji það, en svo dettur maður á
jörðina, vanmáttugur. Forviða og
fullur auðmýktar.
Maður lærir auðmýkt. Við búum
á svo pínulítilli plánetu. Það er svo
sorglegt hvað við erum að fara illa
með hana,“ segir Sævar og beinir tali
sínu til stjórnmálamanna.
„Umhverfisvernd á að snúast um
það að við eigum að geta lifað hér.
Við förum svo illa með hana að við
erum að stofna heimili okkar í mikla
hættu. Það er óþolandi að fylgjast
með stjórnmálamönnum skella
skollaeyrum við því sem þarf að
laga. Fyrst og fremst, hættið þessum
kreddum. Opnið hugann. Maður
getur haft rangt fyrir sér. Það er ekk-
ert að því. Þannig hafa allar fram-
farir í heiminum orðið, við höfum
uppgötvað að við höfum rangt fyrir
okkur. Við þurfum að breyta efna-
hag okkar ef að við ætlum að búa
afkomendum okkar góða framtíð.
Það er allt í lagi að treysta á vísindin
en ekki leggja allt of mikið traust á
þau. Þið nennið nefnilega ekki að
fjármagna þau almennilega, þann-
ig að við hverju búist þið?
Það er ekkert hættulegt og ekk-
ert sárt að breyta um kúrs og hefja
vegferðina í að leysa vandamálin,“
bendir Sævar á. „Opnið huga ykkar,
fyrst og fremst. Lærið eitthvað nýtt
um heiminn. Hugsið um hags-
munina. Það er ekki nóg að hugsa
til næstu fjögurra ára. Stjórnmála-
menn, gerið eitthvað stórkostlegt,“
biður hann um.
„Stjörnufræðin hefur veitt okkur
þá víðsýni sem við þurfum til að
breyta heiminum. Innblástur. Samt
er það þannig að það vill enginn
draga neitt úr sínu. Mér finnst í
þessu sambandi að fólk ætti að
hlýða speki Hávamála. Orðstír deyr
aldrei, segir þar.“
Frá okkur til stjarnanna sem dóu
En hvað skyldi vera það fallegasta
sem hann hefur rekist á í þessum
fræðum? „Fallegasta staðreynd sem
ég veit um er að öll efnin í líkam-
anum okkar urðu til þegar stjörnur
dóu. Þegar stærstu stjörnur alheims-
ins springa þá framleiða þær öll
þau efni sem við erum búin til úr
og dreifa þeim um heiminn. Átta
milljörðum ára eftir að heimurinn
varð til, varð jörðin til. Við erum
úr sömu efnum og jörðin sem við
getum rakið til stjarna sem dóu.
Mestu hamfarir heimsins síðan
Miklihvellur varð. Mér finnst það
svo fallegt, því það tengir okkur ekki
bara við alheiminn efnafræðilega
séð heldur líka í tíma. Þessar ham-
farir leiddu til þess að við urðum til.
Og svo heldur hringrásin áfram. Því
þegar við deyjum þá fara efnin úr
okkur ofan í moldina, inn í jörðina
sem aðrar lífverur nærast á. Enda-
laus hringrás, aftur og aftur. Mér
finnst hann fallegur, þessi óslitni
þráður. Frá okkur til stjarnanna og
uppruna alheimsins.“
Tímaspursmál
Og þá að spurningunni sem hann
fær alltaf. Hvað með líf á öðrum
hnöttum? „Það er tímaspursmál að
við verðum vör við líf. Ég vona að
það gerist á minni ævi. Ég er ekki
mjög bjartsýnn, en ég er sannfærður
um líf í geimnum. Það er rökrétt.
Fjöldi stjarna er svo yfirþyrmandi
mikill, tölfræðilega séð getur ekki
annað verið en að það sé líf einhvers
staðar þarna úti.“
Hver er mest krefjandi spurning
fræðanna?
„Það er bara hvernig heimurinn
varð til. Fræðin segja okkur ekki
hvernig hann varð til. Bara hvað
gerðist eftir að hann varð til. Þessi
spurning um það hvernig heimur-
inn varð til er spurningin í kolli
hvers stjörnufræðings, ráðgátan.
Vísindin eru ævintýri. Við erum
að læra um okkur sjálf, læra um
heiminn í kringum okkur. Hvaða
ævintýri gæti verið stórbrotnara?“
Upphaf alheims í túbusjónvarpi
Sævari finnst skemmtilegt að vekja
fólk til umhugsunar með skemmti-
legum sögum. Og það gerir hann
núna. Meira að segja túbusjónvarpið
sem fólk fleygði á haugana í síðasta
góðæri geymdi magnaðan leyndar-
dóm. „Það eru fáir sem vita það, en í
túbusjónvarpinu var að finna sönn-
unargagn um að alheimurinn á sér
eitt upphaf. Með því að stilla á snjó-
komuna þá getur þú hlustað á suð.
Eitt prósent af þessu suði kemur frá
bakgrunnsgeislum alheimsins sem
er merki um að heimurinn hafi átt
sér eitt upphaf. Út frá þessu suði
má læra ýmislegt um það hvernig
heimurinn þróast, allt þetta í túbu-
sjónvarpinu,“ segir Sævar og hlær.
„Þetta er allt í kringum okkur. Við
þurfum bara að vilja sjá það, heyra
í því. Horfa.“
Af hverju ekki ESA?
Hvernig er staða stjörnufræði og
vísinda á Íslandi? „Við eigum að
fjármagna háskólann okkar betur.
Stjörnufræði er ekkert rosalega
öflug, hún er tiltölulega ný vísinda-
grein á Íslandi. Við erum hluti af
norræna sjónaukanum sem er risa-
stórt og byltingarkennt tæki. Þetta
er sjónauki staðsettur á La Palma
á Kanaríeyjum. En við ættum að
hugsa stærra og taka til dæmis þátt
í starfi Geimvísindastofnunar Evr-
ópu, ESA. Við erum eitt af fáum Evr-
ópuríkjum sem taka ekki þátt. Það
skilur eiginlega enginn af hverju við
tökum ekki þátt, því þetta kostar lít-
inn pening. Þetta eru um 800-1.200
milljónir á ári. Það yrði gífurleg lyfti-
stöng fyrir Ísland að taka þátt og
myndi sporna við spekileka. Þetta
er ódýr lausn sem gæti haft víðtæk
áhrif til lengri tíma. Annað en þessar
stóru lausnir sem stjórnmálamenn
tala um. Með fullri virðingu fyrir
hugmyndum um áburðarverk-
smiðjur framtíðar,“ segir Sævar
hæðnislega. „Stjórnmálamenn þurfa
að hugsa lengra en í heimahagana.“
Sævar sjálfur leggur hart að sér til
þess að búa á Íslandi. „Af hverju flyt ég
ekki bara út? Ég er stundum spurður
að því. Ég þarf að búa í foreldrahúsum
á meðan ég reyni að koma undir mig
fótunum. Ég hef mikla ánægju af starfi
mínu en afkoman er stundum bág. Ég
er bara í sömu sporum og margir af
minni kynslóð. Ég neyddist til að flytja
aftur heim og er fastur þar í bili. Ég er
kennari og launin eru ekkert frábær.
En þetta er bara svo skemmtilegt og
frábærir nemendur. Þetta er svo efni-
legt fólk, við þurfum að hlúa að því til
lengri tíma litið. Ég fer oft í skóla og
tala við börn um geiminn og heiminn,
stundum geri ég það ókeypis. Ég veit
að ég ætti ekki að gera það en ég hef
bara þessa þörf fyrir að miðla þessari
þekkingu. Koma á þessu sambandi
við heiminn.“
Skoðaðu sólkerfið úr garðinum
Og þetta samband? Þarf sjónauka?
Eftir hverju á ég að líta? „Það þarf
ekki endilega sjónauka,“ segir
Sævar. „Farðu til dæmis bara út
þegar sólin sest og horfðu til himins.
Ef þú horfir til austurs og það er
Næturregnbogar
Þegar tunglið er fullt kemur það
fyrir að regnbogar sjáist að nóttu
til. Regnbogar myndaðir af tungli
kallast tunglbogar. Auðveldasta
leiðin til að sjá tunglboga er að
fara að fossi á fullu tungli. Tunglið
verður að vera beint fyrir aftan þig
til að regnbogi sjáist í úðanum frá
fossinum.
Blátt tungl
Fyrir kemur að tvö full tungl verða
í einum mánuði. Það getur gerst
ef fyrra fulla tunglið er fyrsta eða
annan dag mánaðar. Þá verður
aftur fullt tungl í lok sama mán-
aðar. Stundum er þetta seinna
fulla tungl kallað blátt tungl.
Af reikistjörnunum sjáum við
fimm með berum augum, þær
Merkúríus, Venus, Mars, Júpíter og
Satúrnus.
Venus
Þegar reikistjarnan sést á
himninum er hún ægibjört og
undurfögur, bjartari en björtustu
stjörnur. Aðeins tunglið og sólin
eru bjartari. Venus er raunar svo
björt að hægt er að koma auga á
hana um hábjartan dag ef þú veist
hvert á að horfa. Líkt og Merkúríus
kemst Venus ekki ýkja langt frá
sólinni á himninum. Venus sérðu
því nánast aldrei um miðja nótt,
aðeins á kvöldin eða morgnana.
„Við erum úr sömu efnum og jörðin sem við getum rakið til stjarna sem dóu,“ segir Sævar spurður um það fallegasta í fræðunum. FréTTAblAðið/STEFán
í túbusjónvarpinu var
að finna sönnunargagn
um að alheimurinn á
sér eitt upphaf. með því
að stilla á snjókomuna
þá getur þú hlustað
á suð. eitt prósent af
þessu suði kemur frá
bakgrunnsgeislum
alheimsins.
heiðskírt þá getur þú séð gráfjólu-
blátt belti, þér finnst þetta örugg-
lega fallegt en veist ekki hvað þetta
er, þetta er skugginn sem jörðin
varpar í geiminn. Þessi skuggi er
stór. Fyrir ofan skuggann er rós-
bleikt belti. Þetta er kallað belti
Venusar,“ segir hann.
„Þú getur skoðað sólkerfið úr garð-
inum heima,“ bendir hann á en í dag,
laugardag 3. desember, segir hann
tilvalið að líta upp við sólsetur og
sjá Venus. „Núna er tunglið vaxandi
á himnum, þá verður það fallega
sigðarlaga í vestri. Rétt þar hjá verður
Venus skær og falleg. Það verður fal-
leg samstaða Venusar og tunglsins og
ef fólk horfir vel þá má sjá Mars líka,
sem er örlítið appelsínugulur á lit en
miklu daufari en Venus.
Svona samstöður verða reglulega
og þær eru alltaf jafn óskaplega
fallegar og þess vegna hvet ég fólk
alltaf til að horfa á þær,“ segir hann.
3 . d e s e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r d A G U r30 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
0
3
-1
2
-2
0
1
6

0
4
:0
7
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
9
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
B
8
B
-6
E
0
C
1
B
8
B
-6
C
D
0
1
B
8
B
-6
B
9
4
1
B
8
B
-6
A
5
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
2
0
s
_
2
_
1
2
_
2
0
1
6
C
M
Y
K