Morgunblaðið - 27.11.2015, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 2015
Það er mjög áleitin
og brýn spurning
hvort lífeyrissjóðakerf-
ið sé ásættanlegt í nú-
verandi mynd? Ég er
talsmaður frjálsrar
samkeppni þar sem
henni verður við kom-
ið, en það er engin
samkeppni meðal líf-
eyrissjóðanna. Fólk er
knúið til að greiða í líf-
eyrissjóð og er al-
mennt ekki frjálst að velja sér í
hvaða sjóði það vill vera, heldur er
það skikkað í sjóð eftir því hvaða
vinnu það stundar, þ.e. hvaða verka-
lýðsfélagi það „tilheyrir“, en fólk hef-
ur ekkert valvald þar heldur. Við lít-
um gjarnan svo á að við búum í
frjálsu lýðræðisþjóðfélagi, en er eitt-
hvað frjálst eða lýðræðislegt við
þetta fyrirkomulag?
Ríki í ríkinu
Mér skilst að það séu hátt í 30 líf-
eyrissjóðir í landinu. Það eru þá jafn-
margar stjórnir í gangi, hver með
e.t.v. 7 manns og svo eru varamenn.
Sjóðirnir eru með eigin kontóra,
starfsfólk, endurskoðendur o.s.frv.
og fólk getur byrjað að leika sér að
reikna hvað allt þetta batterí kostar.
Á sama tíma hafa sjóðeigendur lítið
sem ekkert með það að gera hverjir
sitja í stjórnunum eða hvernig fé
þeirra er ráðstafað. Því ráða samtök
atvinnurekenda og verkalýðsfélag-
anna, sem eiga samt ekkert í sjóð-
unum og kemur fé annarra auðvitað
ekkert við. Þannig hefur valdið í
stuttu máli færst frá fólkinu yfir til
fámennra valdshópa glæsihallanna.
Heilagar kýr
Það má helst ekki minnast á þessi
mál því viðkomandi vilja ríghalda í
valdið, enda miklir peningar og áhrif
í húfi fyrir ráðafólkið sjálft og verða
topparnir seint taldir til láglauna-
fólks, enda með ríka ábyrgð. Ég ætla
ekki að eyða takmörkuðu plássi til að
lýsa því hvernig lífeyrisréttindum al-
mennings er háttað, enda er það ein-
mitt einn mergurinn málsins hve
flókið það er. Ég ætla frekar að leyfa
mér að hreyfa við hugmyndum um
hvernig mér finnst að betra væri að
hafa hlutina, sem í hnot-
skurn mætti vera:
Einföldun
Ef menn vilja halda
sig við að lögþvinga fólk
að greiða í lífeyrissparn-
að, þá væri það fyrsta að
stofna einn landssjóð,
Lífeyrissjóð Íslands
(LÍ), sem allir greiddu í
og sem einn færi með
þau mál. Þannig spar-
aðist stórfé sem fer í
dag í að reka allt það
sem nú er. Inngreiðslur
væru frádráttarbærar frá skatti.
Þá ætti allur slíkur sparnaður að
vera séreign hvers og eins og erfast
til lögerfingja eins og aðrar eignir. Í
dag fylgja því dýrir og flóknir út-
reikningar hver réttindin eru hér og
þar hverju sinni. Dæmi um óheiðar-
leika kerfisins er að eiginkona sem
séð hefur um sameiginlegt heimili
fær, ef eitthvað, aðeins brot af inn-
greiðslu samskattaðs maka síns til að
lifa af eftir fráfall hans og sjóðurinn
gerir restina upptæka.
Hið næsta er að allir landsmenn
hefðu sama rétt frá ríkinu til elli- og
örorkulífeyris. Greidd upphæð ætti
að veita mannsæmandi líf, en að al-
gjöru lágmarki samkvæmt fram-
færsluviðmiðunum og vera skattlaus,
enda ósæmilegt að krefja um skerf af
því sem lágmark er. Það sem um-
fram lágmarkið væri, aðrar tekjur
hvort heldur væri úr lífeyrissjóði,
vinnutekjur eða hvaðeina, ætti svo að
skattleggja með venjulegum hætti.
Þannig gæti fólk unnið eins lengi og
að það getur eða vill án hegninga.
Ríkið ætti að spara á öðrum sviðum
til þess að þetta væri framkvæm-
anlegt.
Í fjórða lagi þyrfti á sama tíma að
einfalda skattkerfið til þess að rík-
isskattar yrðu allir 20%, þ.e. tekju-
skattar, erfðafé og vsk, enda hefur
það verið reiknað út að það er árang-
ursríkast. Tryggingagjald tæki ein-
göngu mið af þörfinni vegna atvinnu-
leysisbóta. Ísland yrði umsvifalaust
afar samkeppnisfært.
Þá ættu aðilar vinnumarkaðarins
að leysa samningamálin í heild, sjá til
þess að lágmarkslaun séu viðunandi
og losa landið undan kostnaði og
skemmdum skæra og sérhagsmuna
eins og við þekkjum því miður allt of
vel og höfum þurft að þola þegar allt
stoppar m.a. vegna fjölda verkalýðs-
félaga innan sama fyrirtækis og þá
hvert með sínar sérstöku kröfur og
endalausu samanburðarfræði. Því er
líka brýnt að endurskoða vinnulög-
gjöfina.
Ávöxtun
Það mætti hugsa sér að fjármunir
LÍ yrðu ávaxtaðir með eftirfarandi
hætti: a) Að lána ungu fólki á lágum
vöxtum til þess að kaupa sína fyrstu
eigin íbúð. Þannig tækju landsmenn
þátt í því mikilvæga máli. b) Að vera
lánveitandi til ríkisins. c) Þátttaka í
stórverkefnum d) Annað eftir því
sem tækifæri gæfust til, helst sem
mest í útlöndum, en alltaf með ör-
yggið í huga sem er mikilvægara en
einhver hugsanleg hámarksávöxtun.
Þannig mætti koma í veg fyrir stór-
tjón eins og varð í spekúlasjónum
valdsherranna á sínum tíma, en eng-
inn gerður ábyrgur fyrir. Sjóðnum
væri óheimilt að kaupa hlutabréf í ís-
lenskum fyrirtækjum af augljósum
ástæðum.
Útópía?
Það verður væntanlega andskot-
anum erfiðara að stokka allt upp og
byrja upp á nýtt. Flækjustigið er
hátt og íhaldssemin og sérhagsmun-
irnir eru föst fyrir. Ber þó ekki að
stefna að einhverju því sem skyn-
samlegra og betra er með það að
markmiði að fólkið hafi það sem best,
sem er sagt vera verkefni stjórn-
valda og t.d. verkalýðshreyfingar-
innar?
„Carthago delenda est.“ Ég ætla
að fá stílinn frá Cato gamla í Róm
lánaðan og segja: Auk þess legg ég til
að þvingaða verðtryggingin verði af-
numin
Lífeyrissjóðakerfið
Eftir Kjartan Örn
Kjartansson
Kjartan Örn
Kjartansson
» Það verður væntan-
lega andskotanum
erfiðara að stokka allt
upp og byrja upp á nýtt,
enda eru íhaldssemin og
sérhagsmunirnir föst
fyrir.
Höfundur er fyrrv. forstjóri
og Hægri grænn.
Bros virðist ekki
vera sérlega flókin at-
höfn. Þegar við upp-
lifum jákvæða tilfinn-
ingu lyftast munnvik-
in og augun krumpast.
Heildaráhrifin gefa
umheiminum þau
skilaboð að okkur líði
vel. Að brosa er ein-
föld og í langflestum
tilfellum algjörlega
sjálfsprottin athöfn. Við brosum yf-
irleitt án mikillar áreynslu.
Reyndar hrífast flestir ekki af
brosi sem virðist þvingað. Það er
ekki erfitt að taka eftir gervibrosi,
þegar við lyftum munnvikunum en
augun brosa ekki með. Ekta bros
hefur verið kallað „Duchenne“-bros
eftir taugasjúkdómafræðingnum
Guillaume Duchenne en hann bar
árið 1862 kennsl á þá andlitsvöðva
sem taka þátt í alvöru, sjálfsprottnu
brosi.
Rannsóknir undanfarna áratugi
hafa reyndar sýnt fram á það að
það er viss ávinningur af því að
kreista fram bros. Sífellt fleiri eru
sannfærðir um að bros sé ekki að-
eins ytri tjáning á jákvæðum til-
finningum heldur geti jafnvel létt
lundina og haft jákvæð áhrif á lík-
ama og sál. Heilinn gerir nefnilega
lítinn greinarmun á ekta brosi og
gervibrosi.
Einn af þeim sem hafa mikið
rannsakað brosið er
sálfræðingurinn Ro-
bert Zajonc sem árið
1989 birti eina mik-
ilverðustu rannsókn-
arniðurstöðu um áhrif
bross á tilfinningar.
Þátttakendur áttu að
bera fram sérhljóð eins
og langt „e“, sem líkist
brosi, og langt „u“,
sem líkist meira fýlu-
svip. Í ljós kom að þeir
sögðu að sér hefði liðið
vel eftir að hafa borið
fram langt „e“-hljóð en illa eftir að
hafa borið fram langt „u“.
Aðrar rannsóknir hafa sýnt svip-
aðar niðurstöður. Í einni þeirra áttu
þátttakendur að sýna jákvæða og
neikvæða tjáningu með því að hafa
penna í munninum, sem annaðhvort
sneri fram þannig að varirnar gerð-
ust framstæðar og mynduðu stút,
eða þversum þannig að munnvikun-
um var ýtt út í bros. Í ljós kom að
síðastnefndu aðstæðurnar sköpuðu
ánægjulegar tilfinningar.
Ástæðan fyrir því að rannsókn
Zajonc er talin þýðingarmikil er að
hann setur fram nákvæma sálfræði-
lega skýringu á niðurstöðunum. Að
sögn hans hefur andlitssvipurinn
bein áhrif á vissa virkni í heilanum
sem tengist hamingju. Zajonc segir
að þegar hitastigið í ákveðnum
hluta líkamans breytist, breytist
einnig efnafræðileg virkni. Rann-
sóknir hafa sýnt að lægra hitastig í
heilanum skapar jákvæðar tilfinn-
ingar en hærra hitastig skapar nei-
kvæðar tilfinningar. Zajonc bendir
á að innri hálsslagæðin, sem flytur
meirihluta blóðsins til heilans, ligg-
ur í gegnum holu sem inniheldur
margar andlitsæðar. Þegar við
brosum spennast vissir andlits-
vöðvar og þrengt er að æðunum.
Við það minnkar blóðflæðið til heil-
ans, sem hefur þau áhrif að hitastig
blóðsins lækkar. Þegar kaldara
blóð nær heilanum lækkar einnig
hitastig heilans, sem skapar já-
kvæðar tilfinningar. Kenningin
virkar líka í hina áttina; þegar
vöðvarnir sem við notum til að
mynda skeifu herpast eykst blóð-
flæðið til heilans og hitastig hans
hækkar, sem veldur neikvæðum til-
finningum.
Niðurstöður Zajonc þýða ekki að
við getum forðast depurð það sem
eftir er ævinnar með því einfaldlega
að gera okkur upp bros heldur ein-
ungis að bros getur fært okkur í
áttina að jákvæðum tilfinningum.
Taktu því lífinu brosandi.
Brostu þínu blíðasta
Eftir Ingrid
Kuhlman
Ingrid Kuhlman
» Að brosa er einföld
og í langflestum til-
fellum algjörlega sjálf-
sprottin athöfn. Við
brosum yfirleitt án mik-
illar áreynslu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Þekkingarmiðlunar.
SAMKVÆMT BÓKSÖLU Í PENNANUM EYMUNDSSON UM LAND ALLT
METSÖLULISTI EYMUNDSSON
VIKAN 18.11.15 - 24.11.15
1 2
5 6
7 8
109
43
Þín eigin goðsaga
Ævar Þór Benediktsson
Og svo tjöllum við í okkur í rallið
Guðmundur Andri Thorsson
Brynhildur Georgía Björnsson
Ragnhildur Thorlacius
Mamma klikk !
Gunnar Helgason
Kafteinn Ofurbrók og endurkoma
túrbó 2000 klósettsins DavPilkey
Þýska húsið
Arnaldur Indriðason
Sogið
Yrsa Sigurðardóttir
Stríðsárin 1938 - 1945
Páll Baldvin Baldvinsson
Stóri skjálfti
Auður Jónsdóttir
Vísindabók Villa - Geimurinn
Vilhelm Anton Jónsson / Sævar Helgi