Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.11.2015, Blaðsíða 39

annars dóm Hæstaréttar 9. desember 2010 í máli nr.
79/2010.“
Augljóst er að Hæstiréttur leggur lykkju á leið sína
til að tala svo skýrt og greinilega um þetta atriði að
hvert barn megi skilja, í þeirri von að málið verði út-
rætt í eitt skipti fyrir öll.
Sagan er þekkt
Það er mikilvægt af mörgum ástæðum að Hæstirétur
tali svo skýrt. Ef niðurstaðan nú eða árið 2010 hefði
orðið önnur væri augljóst að lagasetning um samn-
inginn um Evrópska efnahagssvæðið á sínum tíma
hefði gengið gegn Stjórnarskrá landsins.
Það er gömul saga og ný og algild, að þeir stjórn-
málamenn, sem hafa á hverjum tíma hvað mest um
það að segja að lög voru sett og um það hvernig þau
voru gerð úr garði eiga þó ekki nokkurt tilkall til höf-
undarréttar að þeim lögum. Sá réttur er, frá þeirri
stundu sem lögin taka gildi, hjá Alþingi einu.
Þingið leysir þó ekki úr ágreiningi um túlkun
þeirra. Það gera dómstólar sé þeim gefið tilefni til.
Þrátt fyrir þessi sannindi má halda því til haga að
þeir sem mest áhrif höfðu á það að samningar um
EES fengu lögfestingu hefðu aldrei veitt því atbeina
sinn ef því fylgdi að gengið væri gegn stjórnarskrá
landsins. Með sama hætti hefði þeim aldrei til hugar
komið að viðsemjandinn, Evrópusambandið, ætti
nokkra kröfu til þess að íslensku stjórnarskránni
skyldi breytt síðar meir af því að þeir í Brussel vildu
ganga enn lengra í reglusetningum en nokkru sinni
var rætt við samningsgerðina.
Það er því annmarkalaus afstaða af Íslands hálfu,
að tilskipanir sem minnsti vafi leikur á að samrýmist
íslenskri stjórnarskrá taka ekki gildi hér.
Enn meiri upplausn
Það er ekki ofsagt að staða Evrópusambandsins hef-
ur verið í uppnámi síðastliðin ár.
Leiðtogar ESB-landanna eða eftir atvikum evru-
landanna hafa hvað eftir annað verið boðaðir með
örskömmum fyrirvara til neyðarfunda til að bjarga
nú því sem bjargað yrði. Það hefur vakið athygli og
auðvitað nokkra undrun að sumir helstu forystumenn
þessara ríkjahópa hafa iðulega í örvinglan sinni rugl-
að saman Evrópusambandinu, sem er ungt fyrirbæri,
annars vegar og Evrópu sem slíkri, hins vegar.
Stundum virðist þetta vera gert í ógáti eða hugs-
unarleysi, en stundum augljóslega af ráðnum hug,
eins og þegar baráttumenn fyrir áframhaldandi veru
Breta í ESB vara við því í hræðsluáróðri sínum,
hvaða ósköp muni gerast „hverfi Bretar úr Evrópu.“
Hljómar þetta næstum jafn ankannalega og gerði
ef íslenskir áhugamenn um veru Íslands í Atlants-
hafsbandalaginu myndu vara Nató-andstæðinga há-
stöfum við því að reyna að koma Íslandi út úr Atlants-
hafinu. Og reyna með því að koma skrekk í skjálfandi
þjóð um það, að þar með yrðu fiskimiðin góðu á bak
og burt.
Nefnifall, áfall, gengisfall, vatnsfall
Þegar sameiginlega myntin hafði sannað að hún
gengur ekki upp hrópuðu leiðtogar eins og Angela
Merkel kanslari í örvinglun sinni: „Falli evran fellur
Evrópa.“ Evran var þá liðlega 10 ára!
Nú er Schengen-samstarfið í enn meiri upplausn en
evran og þá birtist Jean-Claude Juncker, forseti
framkvæmdastjórnar ESB, skyndilega og hrópar:
„Falli Schengen, þá fellur evran.“ Og þá er þessi setn-
ing óttans orðin svona: „Falli Schengen, fellur evran
og þá fellur Evrópa.“
Þau hundruð þúsunda, sem horft hafa á eitt fræg-
asta myndbandið á „YouTube,“ þegar Juncker, for-
seti framkvæmdastjórnarinnar, tekur á móti leiðtog-
um ESB með einkar litríkum hætti, gætu þá haft
setninguna í heild svona: „Falli Juncker, fellur Schen-
gen, því næst fellur evran og þá loks fellur Evrópa.“
Og við það fellur íslenska einsmálsflokknum ketill í
eld.
Og fyrst Schengen er nefnt til sögunnar víkur henni
sjálfkrafa að erroribus-framleiðslunni í þingsalnum.
Því um sama leyti og hundruð þúsunda flækjast vega-
laus á milli ríkja Evrópu eru þeir til í þeim snotra sal
sem telja að „hið mikla eftirlitskerfi Schengen“ sé
ekki bara ómótstæðilegt heldur með öllu ómissandi.
Það var töluverður hópur fólks sem trúði á undra-
mátt segularmbandsins hér um árið og virðist hann
hafa tekið nýja trú þegar sú fyrri bilaði.
Ónot í garð stjórnarskrár framlengd
Furðuhugmyndir ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðar-
dóttur og hins ólögmæta Stjórnlagaráðs um breyt-
ingar á íslensku stjórnarskránni frá 17. júní 1944
gufuðu upp á síðari hluta kjörtímabilsins síðasta.
Einhverjar vangaveltur hafa verið uppi um það,
hvers vegna það hafi gerst. Líklegasta skýringin er
sú að of margir hafi óvænt tekið upp á því að lesa
þessar tillögur og ekki trúað eigin augum. En þá varð
skyndilega þröngt um skrattann í sauðarleggnum og
til varð eins og upp úr þurru einhvers konar sátt-
argjörð í þinginu um að gera skyldi breytingu á gild-
andi stjórnarskrá með ákvæði sem stæði um stund-
arsakir. Með því yrði gerð undanþága frá því ákvæði
stjórnarskrárinnar að þegar eftir samþykkt tillögu
um breytingu á stjórnarskrá skuli rjúfa þing og boða
til kosninga. Ekki er ljóst hvers vegna þessi breyting
var gerð, því engin brýn nauðsyn er til þess að breyta
stjórnarskránni og engin krafa um slíkt frá þjóðinni,
enda þetta ekkert við hana rætt. Ákvæðið sem sam-
þykkt var er svohljóðandi: „Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr.
79. gr. er heimilt, fram til 30. apríl 2017, að breyta
stjórnarskránni með eftirfarandi hætti: Samþykki Al-
þingi frumvarp til laga um breytingu á stjórnarskrá
með minnst 2/3 hlutum greiddra atkvæða skal það
borið undir atkvæði allra kosningarbærra manna í
landinu til samþykktar eða synjunar. Atkvæða-
greiðslan skal fara fram í fyrsta lagi sex mánuðum og
í síðasta lagi níu mánuðum eftir samþykkt frum-
varpsins á Alþingi. Til þess að frumvarpið teljist sam-
þykkt þarf það að hafa hlotið meiri hluta gildra at-
kvæða í þjóðaratkvæðagreiðslunni, þó minnst
atkvæði 40 af hundraði allra kosningarbærra manna,
og skal það staðfest af forseta lýðveldisins og telst þá
gild stjórnarskipunarlög. Í heiti frumvarps til stjórn-
arskipunarlaga á þessum grundvelli skal koma fram
tilvísun til ákvæðis þessa.“
Af hverju?
Sumir þeirra sem töldu sig þurfa að afsaka þessa til-
lögu bentu í vörn sinni á að þetta ákvæði myndi
tryggja að verulegur áhugi þyrfti að vera til staðar
með þjóðinni svo breytingar næðu fram. Því ef illa
yrði mætt til þjóðaratkvæðis myndu 50% atkvæðanna
ekki duga til, heldur þyrfti verulega aukinn meiri-
hluta. Til dæmis mætti nefna, að svo slaklega var
mætt til að taka þátt í eins konar fyrirspurnarþjóð-
aratkvæði um stjórnarskrá árið 2012 að engin fyrir-
spurnin hefði talist samþykkt samkvæmt „ákvæði um
stundarsakir.“
Því kom mjög á óvart þegar orðrómur barst út um
að hugmyndir væru nú reifaðar um að læða tillögum
um breytingar á stjórnarskrá með kosningum um
embætti forseta Íslands, einmitt til að draga úr gildi
krafna um þátttöku.
Það er framganga af þessu tagi sem hefur ekki síst
dregið úr trausti á stjórnmálamönnum á síðustu ár-
um.
Forseti Íslands benti á augljósa annmarka á þessu
fyrirkomulagi er hann flutti þingheimi stutt ávarp.
Viðbrögðin við þeim ábendingum voru æði sérstök,
einkum þau sem komu frá þingmönnum.
Var því til að mynda haldið fram að forsetinn væri
að fara gegn „þingræðisreglunni“ með orðum sínum.
Þingræðisreglan er þekkt grunnregla flestra lýð-
ræðisríkja og felur það í sér að ríkisstjórn getur ekki
setið nema hún njóti stuðnings (eða skjóls) meirihluta
löggjafarþingsins.
Orð forsetans snertu ekki við þeirri reglu.
Það er sérdeilis óþægilegt fyrir almenna kjósendur
að verða vitni að því að þeir þingmenn sem eru helstu
talsmenn þess að breyta verði íslensku stjórn-
arskránni skuli ekki hafa haft fyrir því að kynna sér
inntak helstu reglna sem í stjórnarskána eru sóttar.
Það ætti þó ekki að vera ofverkið þeirra, því að einn
af mörgum kostum Lýðveldisstjórnarskrárinnar sem
staðfest var á Þingvöllum 17. júní 1944 er einmitt sá,
hversu knöpp og greinargóð hún er.
Morgunblaðið/RAX
29.11. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 39