Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.11.2015, Blaðsíða 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.11. 2015
Bækur
S
tóri skjálfti heitir nýútkomin skáld-
saga Auðar Jónsdóttur og segir
frá Sögu sem rankar við sér eftir
flogakast á gangstétt við Miklu-
brautina og þriggja ára sonur
hennar er á bak og burt. Auður hefur sagt
frá því í viðtölum að hún glími sjálf við floga-
veiki og verður eflaust mörgum tilefni til að
álykta að sagan af Sögu sé saga Auðar að
einhverju eða öllu leyti.
Þegar ég ber þetta undir Auði, og nefni um
leið að það sé býsna algengt að fólk haldi að
hún sé yfirleitt að skrifa um sjálfa sig, segir
hún það fjarri lagi, þótt vissulega sæki allir
rithöfundar efnivið í sjálfa sig að einhverju
leyti, hversu dulið sem það sé.
Miklu meiri skáldskapur
en fólk heldur
„Ég hef skrifað miklu meiri skáldskap en fólk
heldur. Í Ósjálfrátt eru fyrirmyndirnar vissu-
lega þekktar, en Fólkið í kjallaranum er
hreinn skáldskapur þótt ég noti ákveðinn
bakgrunn sem ég þekki; bóhemíska elítista
uppi í sveit. Eins er með Stóra skjálfta, bókin
er skáldsaga, en í hana nota ég sjúkdóma
sem ég þekki, flogaveiki og barkabólgu sem
Ívar, barnið í sögunni, fær.
Flogaveiki er sjúkdómur með ólíkar birt-
ingarmyndir en ég nota hana eins og ég per-
sónulega hef kynnst henni og ég nota líka
skringilegt barkabólgutilfelli sem ég kynntist
sjálf. Þetta geri ég til þess að skáldskapurinn
verði trúverðugur, en mér finnst sjúkdómar
líka svo lýsandi fyrir hverfulleikann í lífinu.
Þess vegna er spennandi að nota þá í skáld-
skap vegna þess að þessi hverfulleiki er alltaf
og alls staðar, sjúkdómurinn gefur færi á að
segja eitthvað sem annars hefði ekki komið
fram og afmarkar líka eitthvað í veru-
leikanum.“
Bókin um minnið
– Víst er þetta bók um flogaveika konu, bókin
hefst beinlínis þegar Saga rankar við sér af
flogi á Klambratúninu og það koma fleiri flog.
Að því sögðu þá finnst mér þetta þó ekki vera
bók um veikina sem slíka, heldur frekar um
minnið, það hvernig minnið, hausinn á okkur,
virkar og það að heilinn er ekki geymsla
heldur vinnslustöð.
„Já, heilinn er vinnslustöð og hann er líka
tækifærissinnaður og alltaf að búa til sinn
eigin sjónvarpsþátt eða sjónvarpsþáttaseríu.
Eftir því sem maður eldist verður manni til
dæmis betur ljóst hvernig maður man ákveð-
in tímabil eftir hentisemi og ólík eftir ólíkum
aldursskeiðum. Ég hef upplifað það sem full-
orðin að glíma við minningar sem ég var búin
að gleyma en systir mín ekki. Það kemur mér
stundum gjörsamlega í opna skjöldu þegar
systir mín, sem er fimm árum yngri en ég,
man eitthvað sem ég man ekki en samt vor-
um við báðar viðstaddar. Þetta er skrýtið en
nokkuð sem margir hafa upplifað og við erum
alltaf að upplifa. Ef við myndum tala um
þessa stund þar sem við sitjum núna eftir
nokkur ár þá hefðum við upplifað hana hvort
á sinn hátt. Svo er líka misjafnt hvað við fest-
um í minninu og hvernig við gerum það og
misjafnt hvað hentar heilanum, hvernig hent-
ar honum að hafa hlutina til að fúnkera
áfram.“
Meðvituð í ómeðvitaðri
útgáfu af okkur
„Það eru miklar vangaveltur í taugalíffræð-
inni um hvernig við búum til okkar sögu og
hvernig heilinn er sífellt að búa til sögu
ómeðvitað, hvernig við erum stundum með-
vituð í ómeðvitaðri útgáfu af okkur sem er
kannski allt öðruvísi ef við setjum hana við
hliðina á útgáfu einhvers annars og þá verða
skil, flekaskil sem raspast saman.
Minnið er svo skrýtið. Mamma var að gera
grín að því þegar ég vaknaði einu sinni upp
eftir flog og vissi ekki hvað ég hét. Það tók
langa stund að ná sambandi við mig með
þetta, að komast að því hvort ég væri ennþá
með á nótunum og svo loksins reis ég upp og
hafði þá áhyggjur af því í hvaða nærbuxum
ég væri,“ segir Auður og hlær. „Þetta rekst
maður líka stundum á þegar maður er að tala
við gamalt fólk sem virðist vera með á nót-
unum en man svo ekki sjálfsagðasta hlut í
heimi eða öfugt; man allt í einu hvað það var
að gera með Ingu systur 1939 en ekki hvað
það var að gera í morgun.“
Minni Sögu er gloppótt en það er líka val-
kvætt, hún velur ósjálfrátt hvað hún vill muna
og þá síður þá hluti sem valda henni sárs-
auka. „Þannig er því líka farið með fólkið í
kringum hana, sumt tengist sársauka en ann-
að ekki og þannig man hún misjafnlega vel
eftir fólkinu sínu. Það fer eftir innra lögmáli
sem auðvelt er að lenda í mótsögn við, en
sársaukinn var leiðarljósið sem kveikti fullt af
vangaveltum hjá mér á meðan ég var að
skrifa,“ segir Auður.
Auður segist ekki vera með gott minni sjálf
„og þess vegna lendi ég oft í því að fólk er að
segja mér sögur af mér og mér finnst eins og
það sé verið að lýsa bíómynd sem ég hef ekki
einu sinni séð. Svo er maður líka ólíkur á alls
konar skeiðum, það eru til alls konar útgáfur
af manni sjálfum og því sem maður hefur
upplifað og hvar maður hefur verið. Það er
svo mismunandi í augum fólks og svo getur
maður sjálfur munað það sem einhver sagði
fyrir löngu og viðkomandi kannast ekkert við,
stundum veit maður ekki hvort það sem mað-
ur man er ímyndun eða ekki, fær það jafnvel
á tilfinninguna að eitthvað sem maður man
hafi kannski verið draumur“.
Sjálfsuppgötvanir urðu kveikja
Eins og Auður nefnir þá er Stóri skjálfti
skáldsaga og þær Saga eiga fátt sameiginlegt
nema flogaveikina. „Þessi kona er mjög ólík
mér, hún hugsar öðruvísi og miklu lokaðri
týpa, tilfinningalega lokaðri, og pottþéttari en
ég að mörgu leyti og allt öðruvísi útlits. Hún
er svo lítill töffari, sem gerir hennar vanda
meiri, hún hefur alltaf haft stjórnina og þess
vegna er erfiðara fyrir hana að ganga í gegn-
um það að stjórna ekki, það brotnar svo mik-
ið, verða svo djúpar sprungur. Hún hefur allt-
af haldið í ímynd sem hún bjó til kornung,
hún býr sig eiginlega til þegar hún kemst á
kynþroskaskeiðið og hefur alltaf sótt í yf-
irborðskennda vini sem gera ekki of miklar
tilfinningalegar kröfur þannig að ég held að
hún sé búin að feila og feika fyrir sjálfri sér
mjög lengi.
Það voru ákveðnir hlutir í þessari bók sem
ég var að pæla í út frá eigin lífi, sjálfs-
uppgötvanir sem urðu kveikja ákveðinna
hluta sem leiddu mig áfram, en þetta er
skáldskapur. Ég rakst á frábæra setningu um
daginn í ævisögu Leopolds von Sacher-
Masoch sem masókisminn heitir eftir. Hann
skrifaði fullt af skáldsögum og sagði eitthvað
á þessa leið: „Maður getur sagt meiri sann-
leika í skáldsögu en í sjálfsævisögu.“
Maður getur sagt meira af því maður hefur
skáldskapinn til að klæða það í.“
STÓRI SKJÁLFTI
Heilinn er tækifærissinnuð
vinnslustöð
Auður Jónsdóttir segir að
hægt sé segja meiri sannleika
ef maður hefur skáldskapinn
til að klæða hann í.
Morgunblaðið/RAX
Í NÝRRI SKÁLDSÖGU SINNI VELTIR
AUÐUR JÓNSDÓTTIR FYRIR SÉR
HVERNIG HEILINN LEIKUR OKKUR,
HVERNIG HANN ER ALLTAF AÐ
BÚA TIL SINN EIGIN SJÓNVARPS-
ÞÁTT EÐA SJÓNVARPSÞÁTTASERÍU
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
* Mér finnst sjúk-dómar líka svo lýs-andi fyrir hverfulleikann í
lífinu. Þess vegna er
spennandi að nota þá í
skáldskap vegna þess að
þessi hverfulleiki er alltaf
og alls staðar.