Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.01.2016, Qupperneq 39

Nýr þáttur hefst
Nú virðist hafin umræða um þriðja þátt í meðferð á
eignarhaldi á íslenskum bönkum. Augljóst er að ýmsir
forystumenn telja óæskilegt að Ísland skeri sig úr öðr-
um og hafi eignarhald fjármálakerfisins áfram á hendi
ríkisins. Það hefur auðvitað augljósa annmarka.
Það er ekki allt sem sýnist þegar mælt er með því að
halda bönkum í ríkiseigu. Stundum er sagt að gott
væri að hafa einn ríkisbanka í félagslegri eigu og
markmiðið að sá banki tæki þá mið af félagslegum
þáttum, en ekki hagnaðarvoninni einni. Umræðan
minnir helst á umfjöllun um Byggðastofnun.
En á sama tíma er látið eins og lýðræðislega kjörnir
fulltrúar mættu þó hvergi koma nærri slíkum banka
vegna spillingarhættu. Treysta verði á umboðslausa
og ábyrgðarlausa menn til að sjá um hið félagslega
bankaverkefni.
Eftir bankaáfallið hefur sú trú styrkst í sessi að saga
ríkisbankakerfis á Íslandi sé ein samfelld sæluskrá.
En því fer fjarri.
Dregið frá
Fall bankanna var auðvitað um flest tengt alþjóðlegri
bankakreppu. En fallið sjálft svipti hulunni af því, að
of margir bankamenn höfðu gleymt sér í glannagangi.
Fámennur hópur, mun nánar tengdur en flestir höfðu
áttað sig á, umvafði alla stóru bankana og voru þeir
ótæpilega notaðir í persónulega þágu. Siðferðis- og
lagarömmum var ekki bara ýtt út að ystu mörkum
heldur út fyrir þau, eins og komið hefur fram í úr-
lausnum Hæstaréttar að undanförnu.
En Íslendingar geta ekki gefið sér að þau ósköp
sýni, að þeir séu þar með ófærir um að búa við einka-
rekið bankakerfi, sem er þó meginreglan í lýðræð-
isríkjum. Varla.
Nú er við hæfi að fara sér hægt
Þegar á ný er staðið á svona tímamótum banna at-
burðirnir sem urðu allan asa.
Þjóðin verður að fá hreinskilna umræðu áður en
bankar verða einkavæddir á ný.
Lítið tilefni reyndist til þess að stjórn Steingríms og
Jóhönnu léti „rannsaka“ gömlu einkavæðinguna. En
hún hélt að sífelldar hótanir um slíkt gætu gagnast
henni og gefið ný tækifæri til að hefna þess að hafa
verið haldið svo lengi utangarðs. Ógæfustjórnin sú
sprakk á því limmi eins og öðrum.
En ef einkavæðing ríkisbanka er komin á dagskrá,
þá er bæði rétt og sjálfsagt að fara rækilega ofan í
gamla einkavæðingarferlið. Fara með gagnrýnum
augum yfir skýrslur Ríkisendurskoðunar og kanna
einstaka þætti þeirra betur þyki ástæða til.
Hvað tókst vel og hvað fór miður. Hvar hefðu önnur
tök og aðrar áherslur gefið betri raun. Ekki síst í ljósi
harðfenginnar reynslu. Reki menn augu í það við slíka
úttekt að einhver hafi brugðist í ferlinu, ekki fylgt leik-
reglum eða hagað sér með ósæmilegum hætti, jafnvel
aðeins óheppilegum hætti, ber að sjálfsögðu að kanna
það nánar og láta þess getið, séu efni til.
Rétt er að skoða sérstaklega hvort bera megi sig
öðruvísi að við að finna kaupendur sem vilja og geta
keypt banka. Það gekk treglega í fyrri atrennu. Ekki
má ganga með þá grillu, að fyrsta eignarhald á banka
eftir sölu sé eftir það eins og höggvið í stein. Glitnir,
fyrsti íslenski bankinn sem féll, er eftirminnilegt dæmi
um að svo er ekki.
Sérstaklega þarf að athuga hvort til sé aðferð sem
tryggi dreifða eignaraðild varanlega.
Kljást við klisjurnar
Svo þarf að fara yfir gamla kunningja, klisjurnar, sem
hver étur eftir öðrum. Það er ekki endilega víst að þær
séu annað og meira en klisjur.
Við einkavæðinguna töldu langflestir fagmenn, sem
að komu, að miklu skipti að tryggja „kjölfestueig-
anda“. Tækist það ekki væri hætta á að einkavæddur
banki stæðist ekki samkeppni við aðra banka sem
kappsamur „kjölfestueigandi“ leiddi. Sporin hræða
hins vegar nú, þegar hugsað er til þess, hvernig kjöl-
festan nýtti sér stundum eignarhaldið.
Nú heyrist að „örugglega væri gott ef erlendur aðili
eða banki“ fengist til að eignast a.m.k. annan bankann.
Er það „örugglega“ best? Eða er þetta enn ein ein-
feldningsleg klisjan, sem stenst ekki skoðun? Þarf
ekki að komast út úr þessari minnimáttarkennd gagn-
vart „erlendum“ eignaraðila? Hvernig lítur sænska
bankadæmið í Eystrasaltslöndunum út? Hvaða hags-
muni hugsuðu þeir eigendur um, þegar harðnaði á
dalnum? Spýttu þeir inn peningum til að halda öllu
gangandi eða var í fyrirrúmi að forða sínum fjár-
munum? Við þekkjum svarið.
Erlendir bankar, sem fjárfestu í öðrum eða báðum
bönkunum, mundu ekki gera það af því að þeir hafi
óvænt komist yfir stofnskrá Hjálparstofnunar kirkj-
unnar og áttað sig loks á hvernig á að reka banka.
Fjárfestar ætla sér að græða á fjárfestingunni og
flytja gróðann í hæfilegum skömmtum heim til sinna
eigenda. Það er ekkert ljótt við það. En það er heldur
aumt að láta eins og tilgangurinn sé annar.
Það þýðir ekki endilega að þegar af þeirri ástæðu
hljóti slíkt eignarhald að vera óheppilegt fyrir Ísland.
En það fyrirkomulag er ekki endilega örugglega gott
og heppilegt.
Erlendir bankar, dótturfélög þeirra eða útibú eru
ekki ónæm fyrir bankakreppum og hundruð þeirra,
nær og fjær, fóru á hausinn fyrir nærri átta árum. Það
þurfti ógnarátak í Danmörku að komast hjá því að
stærsti banki landsins, sem ber nafn þess, færi á haus-
inn. Hann hafði tekið þátt í útrás eins og fleiri. En það
hefur því miður ekki verið kafað niður í þau mál eins
og hér.
Bankakreppan og hið séríslenska hrun hefur ekki
sannað í eitt skipti fyrir öll að bankar eigi helst að vera
í opinberri eigu. Fleira mælir raunar gegn því en með.
En eftir þá miklu atburði þarf að gaumgæfa hvert
skref vel og tryggja að þjóðin fái tóm til að meta sjálf
alla kosti.
Hún er reynslunni ríkari, eins og það heitir.
En það ríkidæmi verður að engu sé ekki fullt tillit
tekið til þess í framtíðinni.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
* En ef einkavæðing ríkisbankaer komin á dagskrá, þá er bæðirétt og sjálfsagt að fara rækilega of-
an í gamla einkavæðingarferlið.
Fara með gagnrýnum augum yfir
skýrslur Ríkisendurskoðunar og
kanna einstaka þætti þeirra betur
þyki ástæða til.
31.1. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 39