Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.03.2016, Blaðsíða 38

38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.3. 2016
FJÖLSKYLDAN Ár hvert kaupa Bandaríkjamennleikföng fyrir 17,7 milljarða dala.
Það gerir um 240 dali á hvert barn
og ungling undir 18 ára aldri.
Enginn
skortur á dóti
Mikill áhugi er á minímal-isma þessi misserin ogmikið líf í Facebook-
hópum fólks sem leitar leiða til að
minnka óþarfann í lífi sínu, eiga
bara það sem hefur alvöru nota-
gildi og veitir alvöru ánægju, og
losna úr viðjum hugsunarlausrar
neysluhyggju. Fjölmiðlar hafa rætt
við minímalista
sem lýsa því
hvernig minna
getur verið meira,
og hjálpað til að
gefa því veiga-
meiri sess sem
virkilega skiptir
máli í lífinu.
En hvað á að
gera við börnin? Getur verið óhollt
fyrir ungviðið að hafa aldrei fengið
að upplifa skort? Er eitthvað vara-
samt við það ef allar skúffur í
barnaherberginu eru stútfullar af
dóti? Gerði það ekki okkur gamla
liðinu gott að barnaefnið í sjón-
varpinu var bara á morgnana um
helgar (og þá bara ef heimilið var í
áskrift að Stöð 2), en ekki stans-
laus straumur af afþreyingu í
snjallsímanum og tölvunni?
Óhóf eða skortur?
Hjalti Jónsson sálfræðingur starfar
hjá Sálfræðistofu Norðurlands og
Verkmenntaskóla Akureyrar. Um
minímalískar neysluvenjur segir
hann að verði að varast öfgarnar.
Það geti gert börnum jafnmikinn
skaða ef allt er látið eftir þeim, eða
ef gengið er of langt í minímalism-
anum. „Hófsemi er dyggð, og eig-
andi sjálfur börn veit ég að það
koma stundum tímabil þar sem
leikfangamagnið er nánast yfir-
þyrmandi, margt í dótakössunum
sem hefur verið lítið sem ekkert
notað, og hefði vel mátt sleppa.“
Til að ýta börnunum blíðlega inn
á minímalísku línuna segir Hjalti
gott að ræða við þau um það hvað
hlutirnir kosta, spyrja spurninga
um hvers vegna þau langar í til-
tekið leikfang, og hvað annað
mætti gera við peningana. „Stund-
um kemur í ljós að börnin vilja
eitthvert leikfangið vegna þess að
allir aðrir eiga það, og þeim finnst
samfélagið nánast ætlast til þess að
þau eigi leikfangið líka.“
Mætti jafnvel gefa börnunum
meiri hlutdeild í kaupunum með því
að tengja hvert leikfang við eitt-
hvert húsverk sem barnið þarf að
vinna. Þegar síðan kemur í ljós að
dót sem þurfti endilega að kaupa
er komið aftast í dótaskápinn þá á
barnið meiri hlutdeild í útgjöld-
unum og sér sóunina á annan hátt.
„Það er ekki skaðlegt fyrir börnin
að upplifa að þau hafi gert mistök,
og eitthvað sem þau læra af næst
þegar kemur að því að bæta í dóta-
kistuna.“
Hjalti er ekki sjálfur minímalisti
en segir margt fjölskylduvænt við
minímalísku spekina. „Ég gæti
unnið í fimm tíma og keypt dúkku-
höll úti í búð, eða verið með
barninu mínu í þessa fimm tíma, og
eðlilegt að skoða hvort er meira
virði. Hvernig myndi ég verðleggja
tímana með barninu?“
Á netinu allar vökustundir
En svo er það afþreyingin. Eitt er
að eiga ofgnótt af öllu og annað að
hafa aldrei lært að láta sér leiðast.
Hjalti segir foreldrum hætta til að
bregðast of seint við, löngu eftir að
tölvu- og farsímanotkun er orðin að
verulegu vandamáli. „Réttast hefði
verið að setja skýrar línur strax í
upphafi. Svo leggja sumir af stað í
uppeldishlutverkinu með háleit
markmið og falla í freistni, enda
YouToube ódýr barnapía sem er
alltaf til taks. Það er oft erfiðasti
tími dagsins þegar fjölskyldan hitt-
ist eftir vinnu og skóla; allir eru
þreyttir, útbúa þarf kvöldmatinn og
koma miklu í verk milli fimm og
sjö. Þá er mjög auðvelt að setja
bara YouTube í gang. En ef þetta
er raunin á hverjum einasta degi,
365 daga ársins, í tíu ár, er ekki að
spyrja hvert það leiðir.“
Ef vandi er þegar til staðar mæl-
ir Hjalti með því að foreldrar og
barn komi sér saman um hæfilegar
reglur og mögulega umbunarkerfi.
Reglurnar þurfa að vera skýrar, og
það þarf að fara eftir þeim. „Börn-
in eru mjög fljót að átta sig á ef
hægt er að beygja reglurnar, til
dæmis þegar mamma kemur úr-
vinda heim eftir vinnu á miðviku-
dögum, eða ef þau fá það sem þau
vilja í fimmta hvert skipti ef þau
öskra og veina nógu hátt,“ segir
hann. „Umbunin ætti svo endilega
vera eitthvað annað en hálftími í
viðbót við tölvuna, t.d. að fara með
mömmu í bíó eða út að borða með
pabba.“
Að þessu sögðu þá þarf það ekki
endilega að vera alvarlegur vandi
ef barn eða unglingur virðist með
nefið fast við snjallsímaskjáinn
stóran hluta dagsins. Snjallsíminn,
tölvan og netið eru á vissan hátt
orðin náttúruleg framlenging af lífi
yngstu kynslóðanna. „Ef eitthvað
er held ég að barn sem fær engan
aðgang að t.d. Facebook eða
Snapchat geti staðið verr að vígi
félagslega en barn sem fær að nota
þessa miðla hóflega og undir góðri
stýringu. Það getur líka verið mun-
ur á því hvort barnið er í tölvunni
fjóra tíma á dag og gerir ekkert
nema spila sama leikinn, eða hvort
það gerir eitthvað uppbyggilegt,
lærir og þroskast.“
Hvernig á að ala upp
börn á tímum ofneyslu?
Morgunblaðið/Golli
Ungviðið býr við endalaust framboð af afþreyingu og
kannast ekki við skort. Er ekki nema von að foreldrar hafi
áhyggjur af því að börnin læri ekki að temja sér nægjusemi.
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
Hjalti Jónsson
2 fyrir 1
tilboð á Casa Grande
á sérréttaseðli frá sunnudegi
til miðvikudags
Við tökum vel
á móti þér og þínum
Velkomin á Casa grande
Borða-
pantanir
512 8181