Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.03.2016, Blaðsíða 43

blóði. En hann og þeir hinir töldu sig þó vera tækni-
lega saklausa, enda hefðu þeir lotið fyrirmælum Len-
íns og Stalíns og sjálfir átt aftöku vísa, hreyfðu þeir
efasemdum.
Hvað varð um þá?
Svo fór að Sovétríkin liðuðust í sundur, gufuðu upp og
voru tekin til gjaldþrotaskipta. Ekki nokkur maður
hefði getað spáð fyrir um að þetta samansúrraða,
mannúðarsnauða kerfi myndi hverfa svo áreynslulít-
ið. Það er fróðlegt að sjá hvernig afkomendum valda-
manna í innsta hring Sovétríkjanna sálugu reiddi af
eftir fall þeirra.
Fyrst er þess að geta að enginn af hæstráðendum
Sovétríkjanna galt fyrir verk sín með lífi sínu. Lenín
lést á sóttarsæng. Stalín fékk heilablóðfall. Krústsjov
var sá eini sem „fór á eftirlaun“ og hafðist við á
myndarlegu sumarhúsi ríkisins eftir að hann var sett-
ur af 1964 og þar til hann lést árið 1971. Brezhnev,
Andropov og Chernenko lognuðust þreyttir út af.
Gorbatsjov hvarf úr skrifstofu sinni í Kreml að kvöldi
til þegar ljóst var orðið að Sovétríkin voru ekki leng-
ur til. Hann hefur síðan efnast vel á að tala yfir kapít-
alistum.
Beria reyndi að sölsa völdin undir sig eftir dauða
Stalíns og keppti við Malenkov og Krústsjov. Beria
var nauðgari, sadisti og morðhundur með ógurleg af-
köst á öllum þessum sviðum. En löngu áður en und-
irmenn hans, böðlarnir í Lubljanka, fengu það óska-
verkefni að pynda Beria og hengja hann loks upp á
krók og skjóta, hafði Beria sannfærst um að sovétið
gengi ekki upp. „Sovétríkin munu aldrei ganga upp
fyrr en við viðurkennum einkaeignarréttinn,“ sagði
hann trúnaðarvinum sínum. Fljótlega eftir lát Stalíns
lagði Beria til að Austur-Þjóðverjum yrði gefið frelsi.
Það nægði til að sameina keppinauta hans um völdin
gegn honum. Krústsjov endaði sem sigurvegari.
Hann gerði Malenkov að rafmagnsstjóra í dreifbýl-
inu. Hann sneri síðar til Moskvu, varð trúhneigður og
grúskaði á söfnum.
En börn og barnabörn?
Börn Stalíns voru ekki í hópi hinna heppnu. Annar
sonurinn dó í þýskum fangabúðum og hinn drakk sig í
hel. En segja má, að augasteinninn hans, Svetlana,
hafi átt sínar góðu stundir, þótt él væru algeng. Hún
hafði flúið til Bandaríkjanna áratug eftir dauða Stal-
íns, og það olli mikilli hneykslan í Sovétríkjunum. Þar
þénaði hún myndarlega á ævisögu sinni, en hélst illa á
því fé. Síðar sneri hún heim, en undi sér ekki og
dvaldi eftir það bæði í Sviss og Bretlandi og andaðist
loks í Bandaríkjunum í nóvember 2011, 85 ára gömul
og snauð af veraldlegum auð. Svetlana hafði þá snúist
til kaþólskrar trúar. Barnabörnum Stalíns hefur
mörgum gengið vel. Alexander sonarsonur hans varð
virtur leikmyndahönnuður í Moskvu (notaði ættar-
nafn móður sinnar). Afabörn Stalíns, börn Svetlönu,
Joseph Morozov og Katya Zadanova eru læknar í
Rússlandi.
Börn Krústsjovs áttu mörg góða tíð. Sergei, sonur
hans, og eiginkona hans eru bandarískir ríkisborgar-
ar og gerir Sergei það gott í bandarískum fræðiheimi.
Stephan Mikoyan blómstaði sem tilraunaflugmaður
og náði undirhershöfðingjatign. Sergo, yngri bróðir
hans, ritstýrði blaði um Latnesku-Ameríku.
Sergo, sonur Beria, varð virtur eldflaugasérfræð-
ingur, en notaði aðeins nafn móður sinnar. Martha,
tengdadóttir Beria, bjó á miklu sveitasetri afa síns,
rithöfundarins Gorkys, sem hún var sannfærð um að
Stalín hefði látið myrða. Sagt er að börn hennar og
Sergo, barnabörn Beria, séu sérlega aðlaðandi fólk.
Þau eru innanhúsarkitekt, listfræðingur og rafeinda-
sérfræðingur.
Gamli Molotov, sem lifði til ársins 1986, náði að
sölsa undir sig glæsiíbúðir sem þau hjón höfðu haft
afnot af. Þær eru metnar á hundruð milljóna og
leigðu Molotov og afkomendur hans, eftir hans dag,
íbúðirnar til bandarískra stjórnenda fjárfestinga-
banka. Barnabarn Molotovs, Vyaceslav, var í forystu
frjálshyggjumanna árið 1991 og stuðlaði að opnun
skjalasafna KGB og varð einn af helstu ráðgjöfum
Yeltsíns.
Stas, barnabarn Anastas Mikoyans, varð rússnesk
rokkstjarna og síðar viðurkenndur merkisberi rokk-
tónlistar í landinu, stundum kallaður Richard Bran-
son Rússlands. Malenkov, fyrrum forsætisráðherra,
sem laut í lægra haldi fyrir Krústsjov í baráttunni um
sæti Stalíns, snerist á efri árum til kristinnar trúar.
Volya dóttir hans varð arkitekt og stóð fyrir
endurbyggingum á fjölda kirkna. Bræður hennar
urðu prófessorar í raunvísindum og öll voru systkinin
sannfærð um sakleysi Malenkovs. (Margar af þess-
um upplýsingum eru sóttar í hina merku bók Simon
Sebag Montefiore um Stalín, sem kom út árið 2004.)
Montefiore getur þess í bók sinni að enn sé litið á
fjölskyldur gömlu kommúnistaforingjanna sem eins
konar síðari tíma aðalsættir. Þær séu í allnokkrum
tengslum, þó mismiklum. Þau deili um stalínstímann
og voðaverkin og mörg þeirra hafi tilhneigingu til að
bera fram afsakanir og réttlætingu fyrir ógnarverk-
unum.
Hvað hefðu þeir sagt?
Aðlögunarhæfni manna er viðbrugðið, en margt fer
öðru vísi en menn ætla. Þegar þeir sátu saman í íbúð
Stalíns í Kreml með vodka við höndina og einræðis-
herrann bankaði pípu sinni vingjarnlega í skallann á
Krústsjov til að tæma hana, hefði mátt segja þeim
margt. En ekki það, að dóttir Stalíns og sonur Krúst-
sjovs yrðu bæði bandarískir ríkisborgarar. Dóttir
Malenkovs gerði upp kirkjur. Barnabarn Mikoyans
yrði rokkgoð og barnabarn Molotovs í forystu fyrir
frjálshyggjumönnum. Þeim hefði sjálfsagt þótt það
illskárra ef allur þessi skari hefði orðið að pírötum.
Morgunblaðið/Eggert
13.3. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 43