Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.04.2016, Blaðsíða 35

menn voru fáir það ár en hefur farið aftur fjölgandi.
Nú eru Íslendingar (11. mars sl.) 332.529 og 486 eru
níræðir og fjöldi frískra manna, karla og kvenna, mun
eldri en það. Ekki er nóg með að Íslendingar séu fjór-
falt fleiri en þeir voru í bjartsýniskastinu að fenginni
heimastjórn. Fagnandi fátæklingarnir eru komnir í
hóp ríkustu þjóða heims. Hver hefði trúað því árið
1904? Sennilega flestir. Svo bjargföst var trú þeirra á
frelsi og sjálfstæði þá. Heilbrigðiskerfi landsins er í
fremstu röð. Horft er öfundaraugum á íslenskt raf-
magn og hitaveitu úr öllum áttum. Síðustu 30 árin
hafa ótrúlegir áfangar náðst í vega-, brúa-, ganga- og
hafnagerð. Hvaða uppdráttarsýki hrjáir minnipoka-
menn núna? Er hún læknanleg? Spyrjum Kára.
En það er svo önnur hlið þessarar minnimáttar-
kenndar að þeir sömu og helteknir eru af henni og
sálufélagar þeirra í fjölmiðlastétt vitna sífellt í hvað
líðast myndi í öðrum löndum. Þær fullyrðingar eru
hreinn hugarburður. Ísland er þá gjarnan sagt
„bananalýðveldi“ en hrópendur koma upp um sig, því
það hugtak vísar á ríki í klóm auðhringa. Og eins og
menn muna gerðu sömu aldrei athugasemd þegar
viðskiptalíf Íslands var við það hverfa undir ok ör-
fárra auðhringa. Þegar örlaði á viðspyrnu gegn því að
stærsti hluti íslenskra fjölmiðla færi sömu leið lagðist
sami hópur á sveif með auðhringjunum og forsetinn
skipaði sér þar fremst í sveit, og tók enn betur á því
næstu árin á eftir.
Íslenskir sjónvarpsspyrlar halda að það sýni hörku
að sýna viðmælanda fúlt fés (öðrum en andlegum
flokksbræðrum), grípa af þeim orðið og slá fram
gildishlöðnum fullyrðingum í stað spurninga. Það
glytti í þess háttar strákshátt nýlega, bæði á ofboðs-
fundi forsetans á Bessastöðum og í gjammi á
óhönduglegum blaðamannafundi í Alþingishúsinu
vegna mannabreytinga í ríkisstjórn.
Sá sem kveða kunni
Bretar hafa ríka hefð í fréttamennsku. Sjónvarps-
maðurinn Robin Day var einna þekktastur frétta-
skörunga þar. Hinn kunni sagnfræðingur Paul John-
son segir um hann: „Í stjórnmálum, og einkum þó
sjónvarpsstjórnmálum, var innsæi hans og næm til-
finning með ólíkindum. Hann vissi nákvæmlega
hvernig ætti að bera sig að og hafði bæði hugrekki og
styrk til að gera það vel. Day lagði ungur stund á lög-
mennsku og bjó yfir hæfileika og þjálfun málflutn-
ingsmanns í fremstu röð. Það er að segja þess manns,
sem setur sannleikann og réttlætið í fyrsta sæti, held-
ur sig þétt við strangar kröfur um sönnunarfærslu,
spyr ekki leiðandi spurninga og kemur fram við vitnið
sem manneskju, fyrst og síðast, en lætur ekki eins og
vitnið sé hluti af lögfræðilegum tilraunadýrum.
Robin Day nam af Richard Dimbleby, fyrsta stór-
stirninu á þessum himni, og bætti um betur. Day
sagði við mig: „Þegar þú spyrð mann í sjónvarpssal
verður þú að muna að þú ert í forréttindastöðu sem
þjónn almennings á staðnum. Þú spyrð því spurninga
sem venjulegt, heiðarlegt og vel siðað fólk myndi vilja
spyrja ef fengi það tækifæri til að sitja í þínu sæti.
Markmiðið er að ná fram þýðingarmiklum upplýs-
ingum en ekki að vinna tæknilega sigra.
Þú mátt vera ýtinn, jafnvel beittur, en þú verður í
hvívetna að gæta formlegrar kurteisi í orðavali. Þér
nægir ekki að virðast hlutlægur, þú verður að vera
hlutlægur. Hlutdrægni er dauðasynd sjónvarps-
spyrilsins. Ég get ekki lagt nægilega áherslu á mikil-
vægi þess að hreinsa úr huga þér hverja einustu
prívatskoðun þína, flokkslegan andblæ, andúð eða
velvild.“
Day kenndi mér einnig hvernig orða mætti spurn-
ingu svo að hún kallaði fram gagnleg svör, með kjöt á
beini, fremur en já- eða nei-svör eða að farið væri
undan í flæmingi. Ég lærði mikið af honum. Hann vék
aldrei frá reglum sínum, sem hann taldi siðferðilega
og faglega skyldu sína að fylgja. Hann sagði við mig:
„Eins og stjórnmálin standa nú er sjónvarpsviðtal við
ráðherra eða flokksleiðtoga í meginþætti eins og
Panorama eins konar hluti af óskráðri stjórnarskrá
og hana verður að nálgast með viðeigandi og
ábyrgðarfullum hætti. Að misnota aðstöðu sína við
slíkar aðstæður er rangt og viðurstyggilegt og ég
vona að ég hafi aldrei gert það og að ég muni aldrei
gera það.““
Hvað hugsa Íslendingar um orð þessa frægasta
spyrils Breta eftir að hafa árum saman fylgst með
Kastljósi „RÚV“, svo ekki sé talað um nýlega fram-
göngu verktaka sömu stofnunar?
Þar virðist ekki tiltökumál að misnota aðstöðu sína
hvenær sem færi gefst til þess.
Er ekki líklegt að það yrði niðurstaða margra að
sjaldgæft sé að íslenskir „panoramaþættir“ komist í
námunda við þau prinsipp sem Robin Day taldi
heilög. Hvers vegna er svona komið?
Augljósa svarið, að Ríkisútvarpið sé metnaðarlaus
og stjórnlaus stofnun, dugar ekki til.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
24.4. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 35